بخساد

جلال‌الدّین همایی، ادیب و نویسندهٔ فارسی‌زبان، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان یکم، سال ۱۳۲۲) دربارهٔ موضوع «زبان فارسی زبان دانش و فناوری نیست» سخن ایراد کرد و از اینکه دانشمندان و علمای قدیم تمام همّ خود را در تدوین و تکمیل زبان و ادبیات عرب مبذول داشته و به زبان فارسی چندان اعتنا نکرده‌اند، انتقاد کرد. اما اینک فارسی با پشتکار همان دانشمندان در ایران تبدیل به زبان علمی شده است. این انتقاد به جامعهٔ علمی گیلکی‌زبان نیز وارد است.

طبق آنچه که جلال‌الدّین همایی می‌گوید و نگاه ما، وقتی تمام این سال‌ها را از مدنظر بگذرانیم می‌بینیم که جامعهٔ علمی گیلکی‌زبان بیشترِ سعی و کوشش خود را در زبان‌های بیگانه صرف داشته‌است و پاره‌‌ای از ایشان زبان گیلکی را ناتوان می‌پندارند. در صورتی که اگر آنان همهٔ زحمت و رنج خود را برای قواعد گیلکی متحمل شده بودند، صرف و نحو و معانی و بیان و لغتِ گیلکی نیز به حد کمال می‌رسید. بعضی می‌گویند گیلکی زبان علمی نیست. چرا نیست؟ برای اینکه بدان توجه نداشته و در این زمینه کار نکرده و رنج و زحمت را بر خود هموار نساخته و در واقع نخواسته‌ایم که آن را زبان علمی سازیم. فرق است میان نخواستن و نشدن!

تصویر: متنی از یک مجله که اواخر دورهٔ قاجار و اوایل پهلوی منتشر می‌شده!

⚡️ در گویش‌های مرکزی و شرقی زبان گیلکی برای ساخت فعل مضارع، پسوند مضارع ساز «ن» به‌همراه شناسه به ریشهٔ فعل اضافه می‌شود. برای نمونه:

بن مضارع + پسوند مضارع‌ساز «ن» + شناسه

خؤس+ن+ه: خؤسنه (می‌خوابه)

رسنه (=می‌رسه)

ترسنه (=می‌ترسه)

ترکنه (=می‌ترکه)

پرکنه (=می‌لرزه)

⚡️ در گویش‌های غربی زبان گیلکی و در ارتفاعات گیلان در ساخت مضارع پسوند نمی‌آید و ساختار فعل مضارع به‌صورت زیر تغییر می‌کند:

بن مضارع + شناسه

خؤسه/ رسه/ ترسه/

⚡️ گاهی‌اوقات در گویش‌های جنوبی زبان گیلکی (گیلکی طالقانی و الموتی) ساخت فعل مضارع پیشوند «می» می‌گیرد (که به‌نظر دخیل از فارسی می‌آید):

پیشوند می + بن مضارع + شناسه

می‌خؤسه/

در مواردی که ریشهٔ افعال به حروف «ر» و «ن» ختم می‌شود (مانند خؤردن»خؤر، خؤندن»خؤن) صرف فعل مضارع در گویش‌های مختلف، متفاوت عمل می‌کند. همچنین در گویش‌های شرقی زبان گیلکی (گیلکی مازندران) در حالات اول شخص، فعل مضارع پسوند نمی‌گیرد. اما در گویش‌های مرکزی زبان گیلکی (گیلکی شرق گیلان و غرب مازندران) صورت اصیل آن در تمامی حالات یعنی آمدن پسوند مضارع‌ساز «ن» در فعل مضارع، حفظ شده است.

تصویر: کنفراسی در مورد «ساخت مجهول‌ در زبان گیلکی» که توسط ضیا خوش‌سیرت، دانشجوی دکترای زبان‌شناسی مردم‌شناسی دانشگاه UCLA، در کنفراس زبان‌های ایرانی آمریکا شمالی (NACIL2) دانشگاه آریزونا ارائه شد!

ضیا دربارهٔ موضوع این کنفرانس به گیلکی می‌نویسد: 

"پیشته گۊتن گ کاسپین زۊبؤنؤن ٚ مئن گیلکی (Yarshater 1969, Rezayati Kishkhaleh & Jalalehvand Alkami 2011, Stilo 2012, Solgi 2013)هچی فعل ٚ همره مجهول چا کؤنه. مثلا بؤن، بؤستن، بوین ؤ بیین ٚهمره یا دیلمی گۊیشؤن ٚ مئن وکتن ٚ همره. مثلا  «دار ٚ خال سیه وکت/بۊبؤ/بۊبؤسته/بویه/بییه.» تالشی ولی هیتؤ نیه یؤ مجهۊل پسوند (i , ə) همره مجهۊل چا کؤنه. 

اما هی وامۊجا نۊشؤن دئنه گ یته گیلی گۊیشؤن هیسه مجهۊل پسوند دأنه گ ایرؤنی میؤنه جی بما دأنه. 

هی پسوند  -əx- /أخ/ فۊمناتی گیلکی مئن دره گ هۊتؤ گ پیشتر بۊتیم ایرؤنی میؤنه -īh- جی هنه.

شاید شمه گمؤم بدارین گ هی پسوند فۊمناتی گیلکی مئن تالشی جی قرض هایتاره (قرض هگیتاره). هی وامۊجا مئن گمۊم (گمون) هینه  هی امکؤن وجۊد ندأنه چۊن گ تالشی مجهۊل پسوند ایرؤنی میؤنه  -īy-  جی بما دأنه نه  -īh-. 

پس فومناتی گیلکی مجهول پسوند گیلکی شی ایسه ۊ گیلکی خلاف هۊ چیزی گ پیشتر تصور گۊدن حداقل دو ته راه مجهۊل ساجی به دأنه

۱. بؤن/بؤستن/بوین/بیین/وکتن

۲. مجهۊل پسوند -əx- /أخ/ همره."

حال سوالی که با دیدن این تصویر ناخودآگاه از ذهن می‌گذرد این است: چرا نباید این تحقیقات در دانشگاه‌های گیلان، مازندران و گلستان صورت بگیرد که موطن اصلی زبان گیلکی هستند؟ یا در دانشگاه‌های کشور که گیلکی به صورت بالقوه سومین زبان پرگویشور درون مرزهای آن است؟

خواستهٔ ما صریح است! زبان فارسی سینه‌زن بسیار دارد. برای دانشجویان گیلکی‌زبان، واجب عینی است که بر روی زبان خود کار کنند و به‌جای اینکه تمام همّ خود را در تدوین و تکمیل زبان‌های بیگانه مبذول دارند، زبان مردم خود را بالا برند. ما در زبان گیلکی به تحصیل‌کرده‌هایی همچون ضیا بسیار نیاز داریم.

گیلکی بیش از آنکه متعلق به گیلان باشد، متعلق به استان مازندران است! گیلکی «تنها» زبان بومی استان مازندران محسوب می‌شود این درحالی‌ست که در استان گیلان علاوه بر گیلکی، تالشی نیز یکی از دو زبان بومی این استان حساب می‌آید. همچنین گیلکی تنها در دو استان گیلان و مازندران خلاصه نمی‌شود! جوامع کوچکتری از استان‌های همجوار نظیر گلستان، سمنان، تهران، البرز و قزوین نیز به این زبان سخن می‌گویند و اکثریت آنان زبان خود را «گیلکی/گلکی/گیلیکی» می‌نامند.

استفاده از لفظ «گیلکی» برای گویش‌های گیلانی در مقابل گویش‌های مازندرانی، اشتباهی‌ست بس بزرگ و نابخشودنی!

بارها در مطالب و رسانه‌های فارسی‌زبان و حتی مطالب علمی، دیده شده که زبان و گویش مردم گیلان را گیلکی خوانده‌اند و زبان و گویش مردم مازندران را با زبان گیلکی متفاوت دانسته‌اند! این امری‌ست به‌شدت نادرست. زبان مردم گیلان و مازندران از نظر علم زبان‌شناسی یکی‌ست و فرق آن دو تنها در گویش است. حال زبان این مردم چه گیلکی نامیده شود، چه دیلمی یا تبری، و چه نام منطقه‌ای بر آن گزارده شود مانند طالقانی یا الموتی، همگی یک زبان واحدند.

شایسته است در رسانه‌ها و مطالب علمی از زبان مردم گیلان و مازندران به‌عنوان یک زبان واحد نام برده شود. اصرار ما بر نامیدن گویش مردم گیلان با عنوان «گیلکی گیلان» و گویش مردم مازندران با عنوان «گیلکی مازندران»، وجود لفظ "گیلکی" در هر دو استان و فراگیر بودن نام آن علی‌الخصوص در استان مازندران است.

گئنتن (=انداختن)

وأرگئنتن (=پهن کردن)

درگئنتن (=آویزان کردن)

هرگئنتن (=درگیر کردن)

مۊتن (=گشتن؛ قدم زدن)

وامۊتن (=جستجۊ کردن؛ دنبال گشتن)

دؤمۊتن (=لگد کردن؛ رۊی چیزی پا گذاشتن

هامۊتن (=تحقیق کردن؛ پژۊهش کردن)

بیشتن (=برشته کردن؛ کباب کردن)

وابیشتن (=تفت دادن)

دبیشتن (=سرخ کردن)

کتن (=افتادن)

واکتن (=از کت‌ؤکۊل افتادن)

دکتن (=در چیزی افتادن)

هکتن (=اصابت کردن؛ سرایت کردن)

فکتن (=سقۊط کردن؛ جیرکتن)

وکتن (=شدن؛ اتفاق افتادن)

گیتن (=گرفتن)

واگیتن (=از کنترل خارج شدن)

دگیتن (=شرۊع به باریدن کردن)

هگیتن/فیگیفتن (=گرفتن چیزی از کسی؛ خریدن)

فیگیتن (=زدن؛ تنبیه کردن)

وگیتن (=برداشتن)

دئان (=دادن)

وادئان (=وادادن)

هدئان/فادئان (=دادن چیزی به کسی)

فدئان (=انداختن؛ باریدن)

ودئان (=to cover)

بؤؤن (=شدن؛ بۊدن)

وابؤؤن (=باز شدن)

دؤبؤؤن (=در چیزی بۊدن)

وؤبؤؤن/واجبؤن (=بر چیزی بۊدن)

گۊدن (=کردن)

واگۊدن (=باز کردن)

دؤگۊدن (=پۊشیدن؛ ریختن در چیزی)

فۊگۊدن (=ریختن بر چیزی)

چاگۊدن (=درست کردن)

سۊسن (=×)

دؤسۊسن (=خراب شدن)

فۊسۊسن (=فرۊریختن)

وؤسۊسن (=پاره شدن)

کشئن (=کشیدن)

واکشئن (=بیرۊن کشیدن جۊجه)

دکشئن (=محکم بستن؛ طۊل کشیدن)

هکشئن/فاکشئن (=به‌سمت بیرۊن کشیدن)

چئن (=چیدن؛ زاییدن)

واچئن (=مجزا کردن)

دچئن (=چیدن بر رۊی چیزی؛ مرتب کردن)

وچئن/فیچئن/اۊچئن (=برچیدن)

خؤتن (=خوابیدن)

دۊخؤتن/جۊخؤفتن (=پنهان شدن)

فۊخؤتن/اۊخؤفتن (=رۊی چیزی خوابیدن)

فۊخؤتن (=حمله بردن)

چکسن (=×)

دچکسن/دۊچۊکستن (=چسبیدن)

وچکسن/فچکسن/اۊچۊکستن/واچۊکستن (=بالا رفتن)

کأشتن (=کاشتن)

دکأشتن (=محکم ضربه زدن)

فکأشتن (=فرۊ کردن در زمین)

دأشتن (=داشتن)

هدأشتن/فادأشتن (=سرپا داشتن)

تۊکسن (=چکه کردن)

فتکسن/اۊتۊکستن (=در رفتن آب)

شکسن/شکفتن (=شکستن)

فشکسن/اۊشکفتن (=گیر کردن تۊ گلۊ)

خۊشتن (=خشکیدن)

واخۊشتن (=از حال رفتن از گریه زیاد)

دؤخۊشتن (=ضعیف شدن؛ پلاسیده شدن)

سۊتن (=سۊختن)

واسۊتن (=تبخیر شدن)

کرسن/کلاشتن (=×)

هکرسن/فکلاشتن (=خراشیدن)

خؤندن (=خواندن)

دۊخؤندن (=صدا کردن)

ماسن (=×)

دماسن (=گیر کردن)

*پیشوند در زبان‌شناسی یک وند است که پیش از فعل می‌آید و در معنای آن فعل تغییراتی پدید می‌آورد. این روش زایش فعل یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های زبان ‎گیلکی است.

در این یادداشت سعی شده است قیدهایی که در زبان گیلکی با تکرار واژگان تحقق می‌یابند، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.

توضیحات بیشتر در وبلاگ خۊرتاو

*بۊنابۊنی (=پنهانی)

*دۊزادۊزی (=کی)

*زۊرازۊری (=زۊری؛ به زۊر)

*تۊراتۊری (=دیوانگی؛ بی‌عقلی)

*غۊلاغۊلی (=با تمام نیرۊ؛ غۊل‌گۊنه!)

*کۊلاکۊلی (=لنگ لنگان)

*تۊنداتۊندی (=با عجله)

*ولاولی (=کجکی)

*کتاکتی (=مستانه)

*دمادم (=همون لحظه)

*سراسر (=از سر)

*تکاتک (=از پهلۊ)

*راساراس (=عمۊد)

*شؤواشؤو (=شب هنگام)

*دۊرادۊر (=از دۊر)

*تراتر (=در حالت تر)

*برابر (=مقابل)

*وراور (=از عرض)

*خۊشکاخۊشک (=درحالت خشک)

*داغاداغ (=در حالت داغ)

*کالاکال (=در حالت خام؛ خاماخام)

*پساپسا (=عقبکی)

*وراورا (=چپکی؛ کجکی)

*لس‌لسئه (=با سُستی؛ با تنبلی)

*بۊن‌بۊنئه (=پنهونی)

*دؤو-دؤوئه (=به‌سرعت؛ باعجله)

*دل‌به‌دل (=درهم؛ انباشته)

*سربه‌سر (=رۊی هم)

*گۊل‌به‌گۊل (=دفعه به دفعه)

*بال‌به‌بال (=شانه‌به‌شانه)

*دۊم‌به‌دۊم (=پشت سر هم؛ کۋن‌به‌کۋن)

♻ ماضی ساده (گفتم، گفتی):

آمل: بتمه- بتی- بته- بتمی- بتنی- بتنه

لاجؤن: بۊتم- بۊتی- بۊته- بۊتیم- بۊتین- بۊتن

المۊت: بگُتم- بگُتی- بگُته- بگُتیم- بگُتین- بگُتن

چابؤک: بؤگۊتم- بؤگۊتی- بؤگۊت- بؤگۊتیم- بؤگۊتین- بؤگۊتن

رشت:بۊگؤفتم- بۊگؤفتی- بۊگؤفت- بۊگؤفتیم- بۊگؤفتید- بۊگؤفتید

♻️ ماضی بعید (گفته بۊدم، )

آمل: بئؤت‌بمه- بئؤت‌بی- بئؤت‌به- بئؤت‌بمی- بئؤت‌بنی- بئؤت‌بینه

کلأچئه: بؤته‌بؤم- بؤته‌بی- بؤته‌بؤ- بؤته‌بیم- بؤته‌بین- بؤته‌بؤن

لاجؤن: بۊته‌بۊم- بۊته‌بی- بۊته‌بۊ- بۊته‌بیم- بۊته‌بین- بۊته‌بۊن

المۊت: بگُته‌بام- بگُته‌بی- بگُته‌با- بگُته‌بیم- بگُته‌بین- بگُته‌بان

چابؤک: بؤگۊته‌بؤم- بؤگۊته‌بی- بؤگۊته‌بؤ- بؤگۊته‌بیم- بؤگۊته‌بین- بؤگۊته‌بؤن

رشت: بۊگؤفته‌بۊم- بۊگؤفته‌بی- بۊگؤفته‌بۊ- بۊگؤفته‌بیم- بۊگؤفته‌بید- بۊگؤفته‌بید

♻️ ماضی استمراری (می‌گفتم، ):

آمل: گتمه- گتی- گته- گتمی- گتنی- گتنه

المۊت: گُتم- گُتی- گُته- گُتیم- گُتین- گُتن

سختسر: گۊتم- گۊتی- گۊته- گۊتیم- گۊتین- گۊتن

رشت: گۊفتم- گۊفتی- گۊفت- گۊفتیم- گۊفتید- گۊفتید

♻️ ماضی ملمۊس (داشتم می‌گفتم، )

آمل: د گتمه- د گتی- د گته- ‌د گتمی- ‌د گتنی- د گتنه

المۊت: در گُتم- در گُتی- در گُت- در گُتیم- در گُتین- در گُتن

دۊهزار: دبا بؤگؤم- دبا بؤگی- دبا بؤگۊ- دبا بؤگیم- دبا بؤگین- دبا بؤگؤن

لاجؤن: گۊته دربۊم- گۊته دربی- گۊته دربۊ- گۊته دربیم- گۊته دربین- گۊته دربۊن

سختسر: گۊته دبام- گۊته دبی- گۊته دبا- گۊته دبیم- گۊته دبین- گۊته دبان

رشت: گۊفتن دۊبۊم- گۊفتن دیبی- گۊفتن دۊبۊ- گۊفتن دیبیم- گۊفتن دیبید- گۊفتن دۊبۊد

♻️ مضارع ملمۊس (دارم می‌گم، )

آمل: د گمه- د گنی- د گنه- ‌د گمی- ‌د گننی- د گننه

المۊت: در گۊم- در گی- در گۊ- در گیم- در گین- در گۊن

دۊهزار: دره بؤگؤم- دره بؤگی- دره بؤگۊ- دره بؤگیم- دره بؤگین- دره بؤگؤن

سختسر: گۊته درم- گۊته دری- گۊته دره- گۊته دریم- گۊته درین- گۊته درن

رشت: گۊفتن درم- گۊفتن دری- گۊفتن دره- گۊفتن دریم- گۊفتن درید- گۊفتن درد

♻️ مضارع اخباری (می‌گم، می‌گی ):

آمل: گمه- گنی- گنه- گمی- گننی- گننه

المۊت: گۊم- گی- گۊ- گیم- گین- گۊن

سختسر: گۊنم- گۊنی- گۊنه- گۊنیم- گۊنین- گۊنن

رشت: گمه- گی- گه- گیمی- گید- گید

♻️ مضارع التزامی (بگم، بگی ):

آمل: بَوَم- بَوی- بَوه- بَویم- بَوین- بَوَن

المۊت: بگۊم- بگی- بگۊ- بگیم- بگین- بگۊن

سختسر: بؤگؤم- بؤگی- بؤگه- بؤگیم- بؤگین- بؤگؤن

رشت: بگم- بگی- بگه- بگیم- بگید- بگید

♻️ فعل امر (بگۊ):

آمل: بئؤ

المۊت: بگ

سختسر: بؤگۊ/ بؤگ

رشت: بۊگۊ

در این پست سعی شده انواع ضمایر در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی با یکدیگر قیاس شود. اگر شما در شهری دیگر ساکنید، این ضمایر را به گۊیش شهر خؤد ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.

ضمایر فاعلی:

* آمل: من- ته- وه- اما- شِما- وشۊن

* رۊبار: مؤ- تؤ- اؤن- آما- شؤما- اؤشۊن

* سختسر: مۊ- تۊ- اۊن- امۊ- شمۊ- اۊشان

* کلأچئه: مۊ- تۊ- اۊن- آمۊ- شۊمۊ- اۊشؤن

* لاجؤن: مۊ- تۊ- اۊن- امه- شمه- اۊشؤن

* المۊت: من- تۊ- اۊ- امه- شمه- اۊشان

* رشت: من- تۊ- اۊن- امان- شۊمان- اۊشان

ضمایر ملکی (صفات ملکی):

* آمل: مه- ته- ونه- امه- شمه- وشۊنه

* رۊبار: مه- ته- اؤنه- أمه- شمه- اؤشۊنه

* سختسر: می- تی- وی- أمه- شمه- اۊشانی

* کلأچئه: می- تی- اۊنه- أمی- شیمی- اۊشؤنه

* لاجؤن: می- تی- اۊنه- أمه- شیمه- اۊشؤنه

* المۊت: مینی- تی- اۊنی- امه- شمه- اۊشانی

* رشت: می- تی- اۊنأ- أمی- شیمی- اۊشانأ

ضمایر مفعۊلی:

* آمل: مره- تره- وره- اماره- شماره- وشۊنه

* رۊبار: منا- ترا- اؤنا- امنا- شمنا- اؤشۊنا

* سختسر: مره- تره- وره- أمره- شمره- اۊشانه

* کلأچئه: مره- تره- اۊنه- أمره- شمره- اۊشؤنه

* لاجؤن: مأ- تأ- اۊنه- أمره- شمره- اۊشؤنه

* المۊت: منه- تره- اۊنه- أمره- شمره- اۊشانه

* رشت: مرأ- ترأ- اۊنأ- أمرأ- شمرأ- اۊشانأ

در این پست سعی شده صرف فعل «بئؤتن/گۊتن/گۊفتن» در گۊیش‌های مختلف زبان گیلکی با یکدیگر قیاس شود. اگر شما در شهری دیگر ساکنید، صرفِ این فعل را به گۊیش شهر خؤد برایمان در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید تا این مجموعه تکمیل گردد.

♻ ماضی ساده (گفتم، گفتی):

آمل: بتمه- بتی- بته- بتمی- بتنی- بتنه

لاجؤن: بۊتم- بۊتی- بۊته- بۊتیم- بۊتین- بۊتن

المۊت: بگُتم- بگُتی- بگُته- بگُتیم- بگُتین- بگُتن

چابؤک: بؤگۊتم- بؤگۊتی- بؤگۊت- بؤگۊتیم- بؤگۊتین- بؤگۊتن

رشت:بۊگؤفتم- بۊگؤفتی- بۊگؤفت- بۊگؤفتیم- بۊگؤفتید- بۊگؤفتید

♻️ ماضی بعید (گفته بۊدم، )

آمل: بئؤت‌بمه- بئؤت‌بی- بئؤت‌به- بئؤت‌بمی- بئؤت‌بنی- بئؤت‌بینه

کلأچئه: بؤته‌بؤم- بؤته‌بی- بؤته‌بؤ- بؤته‌بیم- بؤته‌بین- بؤته‌بؤن

لاجؤن: بۊته‌بۊم- بۊته‌بی- بۊته‌بۊ- بۊته‌بیم- بۊته‌بین- بۊته‌بۊن

المۊت: بگُته‌بام- بگُته‌بی- بگُته‌با- بگُته‌بیم- بگُته‌بین- بگُته‌بان

چابؤک: بؤگۊته‌بؤم- بؤگۊته‌بی- بؤگۊته‌بؤ- بؤگۊته‌بیم- بؤگۊته‌بین- بؤگۊته‌بؤن

رشت: بۊگؤفته‌بۊم- بۊگؤفته‌بی- بۊگؤفته‌بۊ- بۊگؤفته‌بیم- بۊگؤفته‌بید- بۊگؤفته‌بید

♻️ ماضی استمراری (می‌گفتم، ):

آمل: گتمه- گتی- گته- گتمی- گتنی- گتنه

المۊت: گُتم- گُتی- گُته- گُتیم- گُتین- گُتن

سختسر: گۊتم- گۊتی- گۊته- گۊتیم- گۊتین- گۊتن

رشت: گۊفتم- گۊفتی- گۊفت- گۊفتیم- گۊفتید- گۊفتید

♻️ ماضی ملمۊس (داشتم می‌گفتم، )

آمل: د گتمه- د گتی- د گته- ‌د گتمی- ‌د گتنی- د گتنه

المۊت: در گُتم- در گُتی- در گُت- در گُتیم- در گُتین- در گُتن

دۊهزار: دبا بؤگؤم- دبا بؤگی- دبا بؤگۊ- دبا بؤگیم- دبا بؤگین- دبا بؤگؤن

لاجؤن: گۊته دربۊم- گۊته دربی- گۊته دربۊ- گۊته دربیم- گۊته دربین- گۊته دربۊن

سختسر: گۊته دبام- گۊته دبی- گۊته دبا- گۊته دبیم- گۊته دبین- گۊته دبان

رشت: گۊفتن دۊبۊم- گۊفتن دیبی- گۊفتن دۊبۊ- گۊفتن دیبیم- گۊفتن دیبید- گۊفتن دۊبۊد

♻️ مضارع ملمۊس (دارم می‌گم، )

آمل: د گمه- د گنی- د گنه- ‌د گمی- ‌د گننی- د گننه

المۊت: در گۊم- در گی- در گۊ- در گیم- در گین- در گۊن

دۊهزار: دره بؤگؤم- دره بؤگی- دره بؤگۊ- دره بؤگیم- دره بؤگین- دره بؤگؤن

سختسر: گۊته درم- گۊته دری- گۊته دره- گۊته دریم- گۊته درین- گۊته درن

رشت: گۊفتن درم- گۊفتن دری- گۊفتن دره- گۊفتن دریم- گۊفتن درید- گۊفتن درد

♻️ مضارع اخباری (می‌گم، می‌گی ):

آمل: گمه- گنی- گنه- گمی- گننی- گننه

المۊت: گۊم- گی- گۊ- گیم- گین- گۊن

سختسر: گۊنم- گۊنی- گۊنه- گۊنیم- گۊنین- گۊنن

رشت: گمه- گی- گه- گیمی- گید- گید

♻️ مضارع التزامی (بگم، بگی ):

آمل: بَوَم- بَوی- بَوه- بَویم- بَوین- بَوَن

المۊت: بگۊم- بگی- بگۊ- بگیم- بگین- بگۊن

سختسر: بؤگؤم- بؤگی- بؤگه- بؤگیم- بؤگین- بؤگؤن

رشت: بگم- بگی- بگه- بگیم- بگید- بگید

♻️ فعل امر (بگۊ):

آمل: بئؤ

المۊت: بگ

سختسر: بؤگۊ/ بؤگ

رشت: بۊگۊ

در این پست سعی شده است قیدهایی که در زبان گیلکی با تکرار واژگان تحقق می‌یابند، لیست شود. اگر شما نمونه‌ای دیگر سراغ دارید، آن را ذکر کنید تا این مجموعه تکمیل گردد.

توضیحات بیشتر در وبلاگ خۊرتاو

*بۊنابۊنی (=پنهانی)

*دۊزادۊزی (=کی)

*زۊرازۊری (=زۊری؛ به زۊر)

*تۊراتۊری (=دیوانگی؛ بی‌عقلی)

*غۊلاغۊلی (=با تمام نیرۊ؛ غۊل‌گۊنه!)

*کۊلاکۊلی (=لنگ لنگان)

*تۊنداتۊندی (=با عجله)

*ولاولی (=کجکی)

*کتاکتی (=مستانه)

*دمادم (=همون لحظه)

*سراسر (=از سر)

*تکاتک (=از پهلۊ)

*راساراس (=عمۊد)

*شؤواشؤو (=شب هنگام)

*دۊرادۊر (=از دۊر)

*تراتر (=در حالت تر)

*برابر (=مقابل)

*وراور (=از عرض)

*خۊشکاخۊشک (=درحالت خشک)

*داغاداغ (=در حالت داغ)

*کالاکال (=در حالت خام؛ خاماخام)

*پساپسا (=عقبکی)

*وراورا (=چپکی؛ کجکی)

*لس‌لسئه (=با سُستی؛ با تنبلی)

*بۊن‌بۊنئه (=پنهونی)

*دؤو-دؤوئه (=به‌سرعت؛ باعجله)

*دل‌به‌دل (=درهم؛ انباشته)

*سربه‌سر (=رۊی هم)

*گۊل‌به‌گۊل (=دفعه به دفعه)

*بال‌به‌بال (=شانه‌به‌شانه)

*دۊم‌به‌دۊم (=پشت سر هم؛ کۋن‌به‌کۋن)

«پیشوندهای فعلی فعال گیلکی» یکی از نقاط قوت زبان گیلکی است و این زبان از این منظر در زبان‌های ایرانی کم نظیر است. این پیشوندها قابلیت بالقوه ساختن هزاران هزار فعل و مفهۊم خؤش آهنگ ؤ قابل درک را برای گیلکی فراهم می‌کند. در ادامه نمۊنه‌هایی از این پیشوندهای فعلی فعال در زبان گیلکی را مرۊر خواهیم کرد.

گئنتن (=انداختن)

وأرگئنتن (=پهن کردن)

درگئنتن (=آویزان کردن)

هرگئنتن (=درگیر کردن)

پیتن (=پیچیدن)

واپیتن (=تاب برداشتن جزئی)

دپیتن (=در چیزی پیچیدن؛ مانند پیچیدن بۊ ؤ صدا در فضا)

فیپیتن (=دؤر چیزی پیچیدن)

مۊتن (=گشتن؛ قدم زدن)

وامۊتن (=جستجۊ کردن؛ دنبال گشتن)

دؤمۊتن (=لگد کردن؛ رۊی چیزی پا گذاشتن

هامۊتن (=تحقیق کردن؛ پژۊهش کردن)

بیشتن (=برشته کردن؛ کباب کردن)

وابیشتن (=تفت دادن)

دبیشتن (=سرخ کردن)

کتن (=افتادن)

واکتن (=از کت‌ؤکۊل افتادن)

دکتن (=در چیزی افتادن)

هکتن (=اصابت کردن؛ سرایت کردن)

فکتن (=سقۊط کردن؛ جیرکتن)

وکتن (=شدن؛ اتفاق افتادن)

گیتن (=گرفتن)

واگیتن (=از کنترل خارج شدن)

دگیتن (=شرۊع به باریدن کردن)

هگیتن/فیگیفتن (=گرفتن چیزی از کسی؛ خریدن)

فیگیتن (=زدن؛ تنبیه کردن)

وگیتن (=برداشتن)

دئان (=دادن)

وادئان (=وادادن)

هدئان/فادئان (=دادن چیزی به کسی)

فدئان (=انداختن؛ باریدن)

ودئان (=to cover)

بؤؤن (=شدن؛ بۊدن)

وابؤؤن (=باز شدن)

دؤبؤؤن (=در چیزی بۊدن)

وؤبؤؤن/واجبؤن (=بر چیزی بۊدن)

گۊدن (=کردن)

واگۊدن (=باز کردن)

دؤگۊدن (=پۊشیدن؛ ریختن در چیزی)

فۊگۊدن (=ریختن بر چیزی)

چاگۊدن (=درست کردن)

سۊسن (=×)

دؤسۊسن (=خراب شدن)

فۊسۊسن (=فرۊریختن)

وؤسۊسن (=پاره شدن)

کشئن (=کشیدن)

واکشئن (=بیرۊن کشیدن جۊجه)

دکشئن (=محکم بستن؛ طۊل کشیدن)

هکشئن/فاکشئن (=به‌سمت بیرۊن کشیدن)

چئن (=چیدن؛ زاییدن)

واچئن (=مجزا کردن)

دچئن (=چیدن بر رۊی چیزی؛ مرتب کردن)

وچئن/فیچئن/اۊچئن (=برچیدن)

خؤتن (=خوابیدن)

دۊخؤتن/جۊخؤفتن (=پنهان شدن)

فۊخؤتن/اۊخؤفتن (=رۊی چیزی خوابیدن)

فۊخؤتن (=حمله بردن)

چکسن (=×)

دچکسن/دۊچۊکستن (=چسبیدن)

وچکسن/فچکسن/اۊچۊکستن/واچۊکستن (=بالا رفتن)

کأشتن (=کاشتن)

دکأشتن (=محکم ضربه زدن)

فکأشتن (=فرۊ کردن در زمین)

دأشتن (=داشتن)

هدأشتن/فادأشتن (=سرپا داشتن)

تۊکسن (=چکه کردن)

فتکسن/اۊتۊکستن (=در رفتن آب)

شکسن/شکفتن (=شکستن)

فشکسن/اۊشکفتن (=گیر کردن تۊ گلۊ)

خۊشتن (=خشکیدن)

واخۊشتن (=از حال رفتن از گریه زیاد)

دؤخۊشتن (=ضعیف شدن؛ پلاسیده شدن)

سۊتن (=سۊختن)

واسۊتن (=تبخیر شدن)

کرسن/کلاشتن (=×)

هکرسن/فکلاشتن (=خراشیدن)

خؤندن (=خواندن)

دۊخؤندن (=صدا کردن)

ماسن (=×)

دماسن (=گیر کردن)

*پیشوند در زبان‌شناسی یک وند است که پیش از فعل می‌آید و در معنای آن فعل تغییراتی پدید می‌آورد. این روش زایش فعل یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های زبان ‎گیلکی است.

اعضای خانواده و افراد دارای نسبت خانوادگی در زبان گیلکی!

‍‍‍‍‍

* پئر/ پیئر (=پدر)

* مار/ مائار (=مادر)

* پسر/ ریکا/ وچه (=پسر)

* دتر/ کیجا/ کؤر/ کیله/ لاکۊ  (=دختر)

* برأر (=برادر)

* خاخۊر (=خواهر)

* دأیی (=دایی)

* ماشل/ هالۊ (=خاله)

* عامۊ (=عمو)

* ع (=عمه)

* عامۊ پسر (=پسر عمه) 

* عامۊ دتر (=دختر عمو) 

* عمه پسر (=پسر عمه) 

* عمه دتر (=دختر عمه)

* دایی پسر (=پسر دایی) 

* دایی دتر (=دختر دایی) 

* ماشل پسر (=پسر خاله) 

* ماشل دتر (=دختر خاله) 

* ماشه (=خاله‌زاده)

* برأرزه (=برادر زاده)

* خاخۊرزه (=خواهر زاده)

* عارۊس/ گیشه (=عروس)

* زؤمه/ زؤما/ زاما (=داماد)

* همزؤمه (=باجناق)

* مرد/ مرداک/ مرکه (=شوهر)

*زن/ ک/ زنکه (=همسر)

* زن پئر (=پدر زن)

* زن مائار (=مادر زن)

* زن برأر (=برادر زن)

* زن خاخۊر (=خواهر زن)

* شۊ پئر (=پدر شوهر)

* شۊ مائار (=مادر شوهر)

* شۊ برأر (=برادر شوهر)

* شۊ خاخۊر (=خواهر شوهر)

* پیلاپئر/ گت ٚپئر (=پدر بزرگ)

* پیلامائار/ گت ٚمار (=مادر بزرگ)

* آببا (=پدر پدربزرگ)

* أننه (=جده/ مادر مادربزرگ)

* وچه/ زأک/ زای/ سک (=بچه)

⚡️ در زبان گیلکی برای ساخت مجهۊل در گۊیش‌های مختلف از فعل کمکی «بؤستن/بؤؤن/بوین/بیین» استفاده می‌شود. (فعلی که فاعل و انجام‌دهندهٔ آن مشخص نیست، مجهۊل نام دارد.)

مثال

+ جملهٔ معلۊم: پئر باغ' سم‌پاشی بؤگۊد (=پدر باغ را سم‌پاشی کرد)

× جملهٔ مجهۊل: باغ پئرˇ دس سم‌پاشی بؤبؤ (=باغ توسط پدر سم‌پاشی شد)

⚡️ نکته: در غربی‌ترین گۊیش زبان گیلکی پسوند مجهۊل‌ساز -ex- /أخ/ به فعل افزۊده می‌شود (رجۊع شود به پست شمارهٔ ۸۱):

مثال:

+ جملهٔ معلۊم: ماکان در' دوست (=ماکان در را بست)

× جملهٔ مجهۊل: در دودخست (=در بسته شد)

⚡️ نکته: در گۊیش‌های مرکزی زبان گیلکی گاه از فعل وکتن برای ساخت مجهۊل کمک گرفته می‌شود:

مثال:

× مسئله حل وکت (=مسئله حل شد)

⚡️ نکته: در زبان گیلکی علاوه بر فعل کمکی «بؤؤن»، از فعل «نئابؤن» نیز برای ساخت مجهۊل استفاده می‌شود (که البته نسبت به فعل "بؤؤن" کارکردی متفاوت دارد و برای آن معادل دقیق فارسی نمی‌توان یافت!).

مثال:

× بؤشؤم بئدئم پلا بۊخؤرده نئه (=؟؟؟)

× پنجره بیشکسئه نئابؤ (=؟؟؟)

تصویر: تفسیر کتاب الله، ابوالفضل شهر دویر دیلمی، قرن ۹

⚡️ «رافایی، ریفایی، ریفاغی، راپایی» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به معنی انتظار است؛ کلمات «رافا، ریفا، ریفاغ، راپا» هم معادل «منتظر» در زبان فارسی و عربی است. کلمه گیلکی از دو بخش «را» به معنی «راه و مسیر» و صورت‌های مانده «پا» از مصدر «پاستن» به معنی نگهبانی کردن و پاییدن است. در واقع از نظر مفهوم، «راپا» نظاره کنندهٔ راهی است در انتظار دیدن مطلوب!

همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید لغت «راه‌پاءى بکنین» به صورت ترجمهٔ تحت اللفظی «فانتظروا» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده است.

راه‌پاءى بکنین که من ا جمله گۊش دارؤنم که عذاب خیا کی ها شما رسیا (فانتظروا انی معکم من المنتظرین/ سوره اعراف آیه ۷۱)

✍ فرهنگ در کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی

تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه کتاب مقامات حریری به زبان گیلکی

⚡️ «گنستن» در زبان گیلکی برای وزیدن باد هم استفاده می شود. همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید عبارت «بگنست بمن وا» به صورت ترجمه تحت اللفظی «فعصفت بی ریح» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده است.

به تصویر زیر دقت کنید. ریشهٔ فعلی «گنسن» و نمونه‌هایی از زبان‌های ایرانی و هندواروپایی دیگر در این تصویر آورده شده! این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های «بنسن»، «بگندستن» هم وجود دارد. همچنین در متون قدیمی گیلکی برای مفهوم «فؤت کردن/ مردن» هم استفاده شده که می‌تواند به مفاهیم هندوایرانی و هندؤاروپایی اولیه آمده در تصویر مرتبط باشد!

تصویر: ریشهٔ هندواروپایی و ایرانی لغت «گنسن» که در زبان گیلکی به معنی «برخورد کردن/ وزیدن» استفاده می‌شود. (منبع: دیکشنری ریشه شناختی افعال ایرانی/ چئۊنگ)

✍ فرهنگ در کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی

⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید کلمهٔ «رۊج» ترجمهٔ تحت اللفظی «یوم» می‌باشد که در متون قدیمی گیلکی به ثبت رسیده است. این کلمه در چند زبان قدیمی ایرانی به شکل‌های زیر موجود است:

٭ اوستایی: raochah

٭ هخامنشی: rauchah

٭ پهلوی اشکانی: rōzh

٭ پهلوی ساسانی rōz

این کلمه در زبان فرضی هندواروپایی اولیه به شکل leuk* به معنی «رؤشنایی، درخشیدن» بازسازی می‌شود.

لطفا به این کلمات در گویش‌های مختلف زبان گیلکی توجه کنید:

★ رۊجین؛ لۋجین‌بر؛ لۊکۊم‌بر (=دریچهٔ نورگیر؛ مشابه و همریشه مفهۊم «روزن» و «روزنه» در فارسی)

★ رۋجه؛ لۊت (=غذای روزانه سگ؛ مشابه و همریشهٔ مفهوم روزی در فارسی)

مصوت «ۋ ü» که در برخی از کلمات هم‌خانواده «رۊج» در زبان گیلکی وجود دارد معادل «au» ایرانی باستان و «eu*» هندواروپایی اولیه است که در بالا به آن‌ها اشاره شده. از قیاس صورت‌های مختلف و شواهد متعدد دیگر می‌توان اینطور نتیجه گرفت که زبان گیلکی از دوره باستان زبان‌های ایرانی زبانی مستقل از زبان‌های ثبت شده بوده و اگر با مثال‌های بیشتری حفظ صورت اولیه واج‌های «ل» و «ک» هندواروپایی اولیه ثابت شود می‌توان تاریخ به مراتب  کهن‌تری برای شکل‌گیری زبان گیلکی متصور بود.

  تصویر: تفسیر کتاب الله، ابوالفضل شهر دویر دیلمی، قرن ۹

متن تصویر: لای یوم (کمین روج بره)/ لیوم الفصل (روجی حکم قضاء بره)/ ما یوم الفصل (چیبیا اون روجی حکم قضا)

✍ نویسنده: فرهنگ در کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی

⚡️حرف اضافه «جی، جه، جا» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، معادل «از» و «با(به وسیلهٔ)» در زبان فارسی است و بر اساس دستور زبان گیلکی به صورت پس‌آیند در جمله قرار می‌گیرد:

کۊرا جی بۊمأی؟

(واگردان:از کدۊم‌ور اۊمدی؟)

ماشین أجی بؤشؤ!

(واگردان: با (به وسیله) ماشین رفت!)

در گویش‌های مختلف زبان گیلکی، تحت تأثیر زبان فارسی، گاهی آشفتگی‌هایی در دستور ایجاد می‌شود که با کمی دقت می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد.

چند نمونه از این آشفتگی‌ها و صورت‌های صحیح در زبان گیلکی:

✖️صورت آشفته: کیتاب' جه من فأگیفت.

➖فارسی واگردان: کتاب را از من گرفت.

✔️صورت صحیح: کیتاب' می جا فأگیفت.

در جملهٔ آشفته علاوه بر اینکه جای "جه" و "من" عوض شده، صورت ضمیر ملکی "می" نیز تبدیل به فاعلی "من" شده است.

➕صورت آشفته: از کؤره دؤنی؟

➖فارسی واگردان: از کجا می‌دۊنی؟

✔️صورت صحیح: کؤره جی دؤنی؟

✖️صورت آشفته: از اۊیه جی هنده وگردسی؟

➖فارسی واگردان: از اۊنجا دؤباره برگشتی؟

✔️صورت صحیح: اۊیه جی هنده وگردسی؟

✖️صورت آشفته: یته از می رفیقان مره بؤگۊت

➖فارسی واگردان: یکی از رفیق‌هام به من گفت

✔️صورت صحیح: یته می رفیقان مره بؤگۊت

✍ فرهنگ در کانال تلگرامی آموزش زبان گیلکی

⚡️ در زبان گیلکی برای خۊب شدن هوا از فعل «هیسأن» استفاده می‌کنند.

چند مثال:

هوا بئسأ (=هوا خۊب شد)

هوا هیسأ دره (=هوا داره خۊب می‌شه)

ای هوا کئن هیسنه؟ یه هفته هیسه وأرسئه دره (=این هوا کی خۊب می‌شود؟ یه هفته‌ست دارد می‌بارد)

ایمرۊز ؤ فرده هوا هیسأ دننه (=امرۊز ؤ فردا هوا قصد خۊب شدن ندارد)

⚡ در زبان گیلکی برای پرسیدن ساعت از ضمیر پرسشی «چی» استفاده می‌کنند. مثال:

★ ساعت چی هیسه؟

(فارسی وگردان: ساعت چند است؟)

➖ حالت فشرده:

★ ساعت چئه یا ساعت چیه؟

مثال در جمله:

★ اۊشان چی ساعت هنن؟

(فارسی وگردان: آن‌ها ساعت چند می‌آن؟)

★ تره یاد دننه همأ دبی ساعت چی بؤ؟

(فارسی وگردان: یادت نیست داشتی می‌اۊمدی ساعت چند بۊد؟) 

در مکالمه:

- ساعت چی هیسه؟

+ دؤ.

- میزان دؤ هیسه؟ 

+ نا، ده دئیقه دئه وأنه دؤ.

«وأنه» از مصدر وأسن/بوستن است و اینجا مفهوم «باقی ماندن» را می‌رساند. گویش‌های متفاوت از جمله‌ی آخری:

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه دره تا ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه هوئه ۲

+ نا، ۱۰ دئیقه دئه وأئه ۲

⚡️ در زبان گیلکی صرفِ مضارعِ فعلِ «بؤؤن (بۊدن)» دؤ وجه صرفی دارد.

چند مثال:

ساعت چی هیسه؟

ساعت چی‌ئه؟

(تلفظ /چئه/ یا /چیه/)

اۊن کی هیسه؟

اۊن کی‌ئه؟

(تلفظ /کئه/ یا /کیه/)

فرخان کۊجه شی هیسه؟ 

فرخان کۊجه شی‌ئه؟

(تلفظ: /شئه/ یا /شیه/)

⚡️ نام چند باد در زبان گیلکی:

⏪ گیلوا: بادی است که از سمت مازندران (شرق) می‌وزد.

⏩  دشتوا: بادی است که از سمت غرب می‌وزد.

⏫ گرمش/کۊوا: باد گرمی است که از سمت کۊه (جنۊب) می‌وزد.

⏬ سرتۊک: بادی است که از سمت دریا (شمال) می‌وزد.

↘️  خزری: این باد از سمت شمالغرب می‌وزد که ظاهرا خزرها (نام یک قؤم) قبلتر آنجا می‌زیستند.

واژهٔ «وا» در زبان گیلکی به معنای «باد، نسیم» در زبان فارسی است. این واژه برای ترجمهٔ تحت اللفظی «ریح» در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است. (رجوع شود به پست شماره ۱۱۵) 

همچنین اسم‌های مرکب «تۊر ٚوا»، «شدید ٚوا»، و «گیج ٚوا» نیز در زبان گیلکی وجۊد دارد که به فارسی "گردباد" برگردانده می‌شود.

امروزه در زبان گیلکی «هاکش واکش گۊدن» به معنی «به سختی تلاش کردن» استفاده می‌شود. در متون قدیمی‌ زبان گیلکی این اصطلاح در ترجمه «جبذ (کشیدن)» اینطور آمده:

عربی: فجبذته جبذ التلعابة

گیلکی: ورا هاکش‌واکش بکدم هاکش‌واکش کده‌ناسا کاکی کنی

فارسی: اۊ را کشیدم چۊ کشیدن کسی که بسیار بازی می کند.

  چند اصطلاح دیگر که در زبان گیلکی برای مفاهیم «تلاش کردن، سعی کردن، کوشش کردن» استفاده می‌شود:

هاکش واکش گۊدن

فکش دکش گۊدن

هخسا گۊدن

کۊتوات گۊدن

کۊنۊش گۊدن

ای کش اۊ کش گنسن

پس ؤ پیش گنسن

کش ٚ کیله زئان

کش زئان

تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه مقامات حریری به زبان گیلکی

✍ فرهنگ ، سهیل

بکل آیة

همه حجة ؤ معجزاتا

ما تبعوا قبلتک

اۊشؤن دیم ها تی قبله نکنن

ما بعضهم بتابع قبلة بعض

یهۊدی ؤ نصاری کس کسی قبلا دیم هانکنن

⚡️ گیلکی بعد از فارسی دری، دومین زبان مکتوب نو ایرانی است.

تصویر: تفسیر قرآن به زبان گیلکی آیه ۱۴۵ سوره بقره - نسخه کتابت شده به دست احمد بن سلار کینارودی برای نورالله بن علی اشکوری قرن نهم

✍ فرهنگ ، سیداسماعیل

‍ ⚡️ مالا در زبان گیلکی به معنی «ماهیگیر» است. همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید این کلمه در متۊن قدیمی گیلکی هم به همین شکل ثبت شده است. در زبان عربی، کلمه ملاح به معنی «دریانورد ؤ کشتی بان» وجود دارد که صورت اکدی (زبان قدیمی سامی تبار) آن malahu است. در زبان کۊردی «مله» به معنی «شنا» وجۊد دارد و کلمات «ملوان» و «ملاح» در زبان فارسی از همین ریشه‌اند . اما ریشهٔ این کلمات نه هندؤاروپایی است، نه سامی!

در زبان باستانی سۊمری «ma-lah» به معنی «دریانورد» است که از دو بخش «má» به معنی «قایق»، و «lah» به معنی «آوردن» ساخته شده. البته روند وامگیری این کلمه در گیلکی جای بررسی بیشتر دارد و چه سرگذشت عجیبی دارند بعضی از این کلمات!

منبع: A Descriptive Grammar of Sumerian

تصویر: نسخهٔ خطی ترجمه مقامات حریری به زبان گیلکی

✍ فرهنگ

⚡️ برگی از کتاب الابانه نوشته ابوجعفر هوسمی که در آن خطبهٔ عقد به زبان گیلکی نوشته شده‌است.

شواهد نشان می‌دهد بر خلاف ادعای تمامیت خواهان در دؤرانی که گیلکی زبانان حاکم بر مناطق خؤد بۊده‌اند امۊرات مختلف تحصیلی، نظامی، اجتماعی و. به زبان گیلکی صۊرت می‌گرفته.

فصل و اللفظ الشرعی فی نکاح ان یقول فلان تو خوی دختر فلانیه ‌نوما بقول خیا (تع) و بخبر؟ رسول (ص) و بحضوری این جماعة باون ولایة که تا هسته از جهة حق تو و اون وکالتی که تا هسته از جهة تی دختر فلانیه نام بدَه رطل ابرشم سرخ تون مهر بون بوزن لاهجان یا بده دینار زر خلیفتی یا قادری یا رکنی یا غیره بنکاح درست شرعی زنیبا بدای. فلان تو، وی دختر فلانیه نوما وا همین مهراجا بنکاح درست شرعی خوی زنیبا قبول بکدی

✍ فرهنگ 

‍ ⚡️در فارسی تهرانی به این میوه «تمشک» می‌گویند. این کلمه در واقع وامگیری ناقصی از زبان گیلکی است. در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به گیاه این میوه و به طور عام بوته‌های خاردار دیگر «تمشک، تمۊشک، تمش، تمۊش» گفته می‌شود و میوهٔ آن «لبلبۊ، تمشدۊن، تمشکدؤنه، بۊلۊش، ولش» نامیده می‌شود.

تصویر ازکتاب «تحفة المؤمنین» نوشته  «محمد مؤمن حسینی دیلمی تنکابنی» است.

«تمۊش» اسم دیلمی «علیق» است.

«تمش دانه»، «توت العلیق» را گویند.

«علیق» و «تۊت العلیق» در زبان عربی به ترتیب به معنای گیاه و میوهٔ تمشک است.

«تمشک» در زبان فارسی دخیل از زبان گیلکی است.

«تۊت» در زبان‌های ایرانی دخیل از زبان‌ها‌ی سامی است!

✍ فرهنگ ، ضیا

. فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ۴

بخؤجیرترین پچارش

ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ ۵

پس اما دگاردنیم، بجیرترین درکه دۊجه

⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید واژه‌های «خؤجیرترین» و «جیرترین» ترجمه‌های تحت اللفظی "احسن" و "اسفل" است که در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است.

نکته: واژه «پچارش» که در متون قدیمی گیلکی ثبت  شده در گویش‌های امروزی زبان گیلکی به صورت افعال پیشوندی «دپچاردن»، «هۊپچاردن» و «هاپچاردن» از فعل سادهٔ «پچاردن» وجود دارد که در زبان گیلکی برای مفاهیم «ساختن، آماده کردن، شکل دادن، تزئین کردن و .» استفاده می‌شود.

✍ فرهنگ 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا ۱

بحق خۊر، بحق وی رؤشن بین

وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا ۲

بحق مؤنگ، خۊری پی گیره‌گاه

وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا ۳

بحق رۊج، خۊر اۊرا برؤشن کنگاه (اۊن خۊرا اشکارا واکنگا)

وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا ۴

بحق شؤ، اۊرا واپۊشه‌گاه (بتاریکی بؤگاه)

وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا ۵

بحق اسمان، بحق اۊن‌کس که اۊرا بدیسه

وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا ۶

بحق زمی، بحق اۊنک اۊرا ببسرده

⚡️ همانطور که در تصویر مشاهده می‌کنید واژه‌های «خۊر»، «مؤنگ»، «رۊج»، «شؤ» و «زمی» ترجمه‌های تحت اللفظی شمس، قمر، نهار، لیل و العرض است که در متون قدیمی گیلکی ثبت شده‌است. همچنین فعل «دسئن/دیسئن» در متون قدیمی گیلکی به معنی «ساختن و بنا کردن» ثبت شده‌است.

✍ فرهنگ 

گیلکی گۊیشان ٚمئن:
اشرف: سنؤ
سوادکۊ: هسنۊ
اشکور: سیناو
لاجؤن: سینؤ
سنگر: سیناب

  دئباری زوانان ٚدل:
سانسکریت: sna (حمام گۊدن)
اوستایی : sna (شۊردن)
اشکانی پهلوی: snazh 
ساسانی پهلوی: shnaz
اولیه هندؤارۊپایی: sna*

ایمرۊجی هندؤارۊپایی زوانان ٚدل:
کۊردی: سناؤ
فارسی: شنا
ایرلندی: snámh
 

 چندته اصطلاح گیلان ٚ گیلکی دل که «بۊرمه» مفهۊم ٚ وأسه استفاده بۊنن:

اۊشماره | اۊرۊشواره (اِ.)
(فارسی: شیون ؤ ناله کردن)
جۊمله دل:
➖ زنهٰ‌کان قبر ٚ سر اۊشماره گۊدن.
(=زن‌ها بر رۊی قبر ناله می‌کردن.)

فنار فنار (ق.)
(فارسی: گریه زاری کردن)
جۊمله دل:
➖ وچهٰ‌کان فنار فنار بۊرمه گۊدن.
(=بچه‌ها زار زار گریه می‌کردن.)

ونگ (اِ.)
(فارسی: با صدای بلند گریه کردن)
جۊمله دل:
➖ زأک ٚ مۊرسؤن ونگ زئن.
(=مثل بچه‌ها شیون می‌زدن.)

 چندته پیشوندی فعل گیلان ٚ گیلکی دل که «فرار» ٚ مفهۊم ٚ وأسه استفاده بۊنن:

درشؤؤن/ درشۊ
(فارسی: دررفتن)
جۊمله دل:
➖ أمی همسئه وچه پۊلیس ٚ دس درشؤ.
(=پسر همسایه‌مۊن از دست پلیس دررفت.)

ویرۋتن (بۊرۊتن)/ ویرۋج
(فارسی: گریختن)
جۊمله دل:
➖ همسئه وچه تا پۊلیس' بئدئه ویرۋت .
(=پسر همسایه تا پلیسؤ دید گریخت.)

جیویشتن/ جیویز
(فارسی: فرار کردن)
جۊمله دل:
➖ زای بۊم ای‌وار مدرسه جا جیویشته بۊم!
(=بچه بۊدم یه‌بار از مدرسه فرار کرده بۊدم.)

فؤشتن/ فؤز
(فارسی: فرار [عاشقانه] کردن)
جۊمله دل:
➖ لاکۊ فؤشته!
(=دختر [با پسری که دۊستش داشت] فرار کرده!)

 «نیشتن» ؤ «دؤبؤن» گیلکی دل جاگلف «زیوسن» معنی دنن ؤ اینگیلیسی «Live» ٚ مفهۊم' رسأنن:

چندته مثال:
تی پسر کۊیه نیشته؟
تی پسر کۊیه دره؟
Where does your son live?
(=تی پسر کۊیه زیندگی کۊنه؟)

مأمد کانادا نیشته.
مأمد کانادا دره.
Mamad lives in Canada.
(=مأمد کانادا زیندگی کۊنه.)

مأمد پیشتر فرانسه نیشت، ایسه کانادا نیشته.
مأمد پیشتر فرانسه دؤبؤ، ایسه کانادا دره.
Mamad used to live in France, now he lives in Canada.
(=مأمد پیشتر فرانسه زیندگی گۊد، ایسه کانادا زیندگی کۊنه.)

«نیشتن» ٚ فعل گیلکی دل، هۊ فارسی «نشستن» ٚ هم‌ارز هیسه ؤ "مأمد کانادا نیشته" فارسی دل واجه‌وری "محمد کانادا نشسته" وگردأنئه بۊنه.
ای آخری بؤگۊته جۊمله' شأنه مضارع حالت ٚ مئن أنی گیلکی دل واگؤئه گۊتن: مأمد کانادا «نیشینه».
 

چارته پیشوندی فعل که تقریبا گیلکی دل یته مفهوم دأرن:

✔️ دپارسن /də.pārəsən/
(ف: آوار شدن)

✔️ فوسوسن /fu.susən/
(ف: فروریختن)

✔️ دکلسن /də.kələsən/
(ف: ریختن)

✔️ فگردسن /fə.gərdəsən/
(ف: واژگون شدن)

چندته مثال:
وی خؤنه «دپارسه بؤ».
(=خونه‌اش آوار شده بود.)

کؤنه کندوج پرسال «فوسوس».
(=کندوج قدیمی پارسال فروریخت.)

دیشؤو تورِ وا بگنسه دیوار «دکلسه».
(=دیشب گردباد زده دیوار ریخته.)

دیس «فگردس» اسکانشان چئل‌چیله بؤبؤن.
(=دیس افتاد استکانها چهل تیکه شدن.)
 

چندته قید ؤ اوشانی کاربردان گیلکی دل که اوشانی بعضی‌شان تقریبا یته مفهوم دأرن:

✔️ کیندیم
✔️ پساپسا
✔️ پساکینا
✔️ پوشتاکینا
✔️ وراکینا
✔️ وراورا

مثال جومله دل:
مازیار خوشته پیرهنء کیندیم داکورده.
(ف: مازیار پیرهنشؤ برعکس پوشیده.)

مازیارِ کارؤن همه پساپسا ایسه.
(ف: کارهای مازیار همه برعکسه.)

پساپسا را نؤشو کنی.
(ف: عقبکی راه نرؤ می‌افتی.)

ظرفشانء پساکینا سفره سر بنی.
(ف: ظرفها رؤ برعکس رو سفره بذار.)

وی قیافهٰ‌ء نیدم، پوشتاکینا هسابا.
(ف: چهرشؤ ندیدم، به‌پشت ایستاده بود.)

لاکو أمره دینه وراکینا را شونه.
(ف: دختره ما رؤ می‌بینه روبرگردان/به‌کنار راه می‌ره.) 

خو چومِ مرأ وراورا فأندرستی.
(=با چشمهاش چپ چپ نگاه می‌کرد.)

لازم فعل حالتی هیسه که مفعول نخأنه.

✔️ بؤؤن » گودن
➖ کار می دوروس ئابؤ.
➖ مو می کارء دوروس ئاگودم.

✔️ همأن » هوردن
➖ می جؤن واج بومئه.
➖ ترانه می جؤنء واج بیأرده.

➖ کتری آو جوش بومأ.
➖ مو کتری آوء جوش بیأردم.

✔️ گیتن » دئان
➖ وچه تخت ئاگیت.
➖ پئر وچهٰء تخت ئادأ.

➖ وشم پر ئاگیت.
➖ تولله وشمء پر ئادأ.

➖ پیچه دؤو ئاگیت.
➖ سک پیچهٰء دؤو ئادأ.

✔️ کتن » گئنتن (دئان)
➖ می کار دومبال ئاکت.
➖ وچهٰ‌ن می کارء دومبال ئاگئنتن.

➖ کرکِ لؤنه بو ئاکته.
➖ بپیسه مورغؤنه کرکِ لؤنهٰء بو ئاگئنته. 

➖ توپ گر ئاکت.
➖ مو توپء گر ئادأم.

➖ می پا لیسک ئاکت.
➖ مو می پاء لیسک ئادأم.

گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: به‌خاطرِ)

«خأنی»

«خؤنی»

«دؤنی»

«دانی»

چندته مثال جومله دل:
قرار بو ساعت پنج فأرسی! «تی خأنی» نیم ساعته أیه رافا ایسأمه!
مو «تی خؤنی» بو اونِ همرأ سلام علیک کودم.
مو دیشؤوء «تی دؤنی» تا صوب بیدار بؤم.
مؤ «تی دانی» ایمرو کارِ سر نؤشام.

@gilaki_learning

گاهی‌اوقات در زبان فارسی برای گرفتن تأیید گفته‌های خود از جانب شنونده یا خواستن نظر او، در آخر جمله‌ی خبری از جملات کوتاه پرسشی «مگه نه» و «اینطور نیست» استفاده می‌شود که به اصطلاح بدان "سوال ضمیمه" (در اینگیلیسی: question tag) می‌گوین. در زبان گیلکی این وظیفه بر عهده فعل «نیه» است. چند مثال:

ایمروزِ هوا دیروزِ جا سردتره، نیه؟
(فارسی: هوای امروز از دیروز سردتره، اینطور نیست؟)

تی پئر بانک کار کؤنه، نئه؟
(ف: پدرت بانک کار می‌کنه، مگه نه؟)

 تی پئرِ نام عیسی با، نیأ؟
(ف: اسم پدرت عیسی بود، این‌طور نیست؟)

⚡️ گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: با همدیگه)

گیلانِ غرب: کس ‌کسِ مرأ (همدیگرِ أمرأ)
گیلانِ شرق: کسنِ همره (کسنِ جی)
طالقان: همدیگری همرا
پیلارودبار: همدیَرِ أمرأ (همدیَرِ مرأ)
مازندران: هدی جه/ هدی آله/ هدی همراه

جومله دل:
می پئرمار همدیگرِ مرأ مشد بوشؤییدی.
می پئرمار کسنِ همره مشد بوشؤن.
مینی پیَرؤمار همدیگری همرا مشد بیشییَن.
مه پیَرؤمار همدیَرِ مرا مشَد بشان.
مه پئرمار هدی همراه مشد بوردنه.

(شیمی شهر چور واگؤئه بونه؟ أمره اطلاع بدین.)
@gilaki_learning

⚡️در گۊیشهای مختلف زبان گیلکی «نؤ، نۊ، ناف، ناو، نۊدمال» به معنی «قایق» است. گیلکی‌زبانان به «تنه تۊخالی درخت» که برای جمع شدن آب زیر چشمه قرار می‌دهند هم «نۊب، ناف، نۊ، نۊکا» می‌گۊیند که ظاهرا از مفهۊم قایق گسترش پیدا کرده است. ریشه هندؤارۊپایی اولیه این کلمه به صۊرت nau* بازسازی می‌شود.

در زبانهای همریشه با گیلکی، کلمات زیر در معنی قایق یا کشتی استفاده می‌شوند:

ارمنی: navakner
بنگالی: naukā
گجراتی: naukā'ō
فارسی: ناو
ایتالیایی: nave
پرتغالی: navio
رؤمانیایی: nav
فرانسوی: navire
لاتین: navis
(در زبان اینگیلیسی هم کلمات همریشه navy,  naval ؤ. مرتبط با ریشه هندؤارۊپایی مذکۊرند)
 

* همچنین "لوتکه/ لوتکا" در زبان گیلکی به معنای قایق مورد استفاده است که ریشه‌ در زبان روسی دارند.

گیلکی گویشی تفاوتان
(فارسی: «مال کجا هستی؟/ اهل کجا هستی؟»)

فؤمن: «کأیأ شین ایسی؟»
أسسؤنه: «کؤره شی ایسی؟»
کلأچئه: «کویه شی هیسی؟»
چابؤک: «کوجارِ شی هسی؟»
دوهزار: «کمین جارِ شنی هسّی؟»
الموت: «کجه شینی هسی؟»
هزارجریب: «کاجه شه هستی؟» 
 
فشرده حالتان:
(فارسی: مال کجایی؟/ اهل کجایی؟)
آمل: «کجه شنی؟»
قاسم‌آباد: «کوجه شئی؟»
رشت: «کؤیه شینی؟»
@gilaki_learning‌

گیلکی شناسهٰ‌ن:

اول شخص مفرد
من بیدارمه /bidār əmə/
 ”   بیدارم /bidār əm/
 ”   بیدارؤم /bidār om/
 ”   ویشارمه /viār əmə/

دوم شخص مفرد
تو بیداری /bidār i/
 ”  ویشاری /viar i/

سوم شخص مفرد
اون بیدارؤ /bidār o/
  ”   بیداره /bidār ə/
  ”   ویشاره /viār ə/

اول شخص جمع
اما بیداریمی /bidār imi/
 ”   بیداریم /bidār im/
 ”   ویشارمی /viār əmi/

دوم شخص جمع
شوما بیداریدی /bidār idi/
   ”     بیداردی /bidār ədi/
   ”     بیدارید /bidār id/
   ”     بیدارین /bidār in/
   ”     ویشارنی /viār əni/

سوم شخص جمع
اوشان بیداریدید /bidār idid/
     ”     بیداریدی /bidār idi/
     ”     بیدارید /bidār id/
     ”     بیدارده /bidār ədə/
     ”     بیدارد /bidār əd/
     ”     بیدارن /bidār ən/
     ”     بیدارؤن /bidār on/
     ”     ویشارنه /viār ənə/

✔️ بؤؤن (فارسی: بودن)

➖ صرف ماضی فعل بؤؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: بۊم (bum)، بی، بۊ، بیم، بین، بۊن
منفی: نۊبۊم، نبی، نۊبۊ، نبیم، نبین، نۊبۊن
کلاچای:
مثبت: بؤم (bowm)، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن
منفی: نؤبؤم، نبی، نؤبؤ، نبیم، نبین، نؤبؤن
رامسر:
مثبت: بام (bām)، بی، با، بیم، بین، بان
منفی: نؤبام، نبی، نؤبا، نبیم، نبین، نؤبان

مثال:

اۊن علی با (ف: او علی بود)

➖ صرف مضارع فعل بؤؤن (هستم، هستی، هست، .):
لنگرۊد:
مثبت: ایسم (isem)، ایسی، ایسه، ایسیم، ایسین، ایسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
کلاچای:
مثبت: هیسم (hisem)، هیسی، هیسه، هیسیم، هیسین، هیسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
رامسر:
مثبت: هسم (hesem)، هسی، هسه، هسیم، هسین، هسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئن

مثال:

اۊن علی هسه (=اون علیه)

✔️ دؤبؤؤن (فارسی: در چیزی یا جایی بودن)
➖ صرف ماضی فعل دؤبؤؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: دۊبۊم (dubum)، دبی، دۊبۊ، دبیم، دبین، دۊبۊن
منفی: دننه‌بۊم، دننه‌بی، دننه‌بۊ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بۊن
کلاچای:
مثبت: دؤبؤم (dobom)، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن
منفی: دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن
رامسر:
مثبت: دابام (dābām)، دبی، دابا، بیم، بین، دابان
منفی: دننه‌بام، دننه‌بی، دننه‌با، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بان

مثال:

فلاکسِ دل چایی دابا (=تو فلاکس چایی بود)

➖ صرف مضارع فعل دؤبؤؤن (هستم، هستی، هست، .):
مثبت: درم (derem)، دری، دره، دریم، درین، درن
منفی: دننم (dennem)، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

مثال:

فلاکسِ دل چایی دره (=تو فلاکس چاییه)

✔️ وؤبؤؤن (فارسی: بر روی چیزی بودن)
➖ صرف ماضی فعل وؤبؤؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: وابۊ/ وأجه‌بۊ
شرق گیلان: وؤبؤ/ وره‌بؤ

مثال:

دارِ سر خۊج وؤبؤ (=بر روی درخت خوج بود)

➖ صرف مضارع فعل وؤبؤؤن (فارسی: هست):
غرب گیلان: وأجه‌ (منفی: وأنجه)
شرق گیلان: وره (منفی: وننه)

مثال:

دارِ سر خۊج وره (=بر روی درخت خوج هست)

✔️ فۊبؤؤن (فارسی: بر زیر چیزی بودن)
➖ صرف ماضی فعل فۊبؤؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: فۊبۊ/ فۊجه‌بۊ
شرق گیلان: فۊبؤ/ فره‌بؤ

مثال:

دارِ‌ جیر خۊج فۊبۊ (=بر زیر درخت خوج بود)

➖ صرف مضارع فعل فۊبؤؤن (فارسی: هست):
غرب: فۊجه‌ (منفی: فۊنجه)
شرق: فره (منفی: فننه)

مثال:

دارِ جیر خۊج فۊجه (=بر زیر درخت خوج هست)

خلاصه:

بؤؤن: چیزی بودن مانند خوب بودن

ماضی: بؤ

مضارع: هیسه

دؤبؤؤن: در چیزی یا جایی بودن مانند بودن لباسی در کمد

ماضی: دؤبؤ

مضارع: دره

وؤبؤؤن: بر روی چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر سر درخت

ماضی: وؤبؤ

مضارع: وره (وأجه)

فۊبؤؤن: بر زیر چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر زیر درخت

ماضی: فوبؤ

مضارع: فره (فۊجه)

صرف فعل گیلکی «فۊگۊتن»/ فارسی "بر روی چیزی ریختن"

گویش شرق گیلان؛ کلاچای

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های فۊگۊدن، فۊکۊدن و فۊکۊردن نیز واگویه می‌شود.

 توجه: ۊ (u)

 ---------------------------------

صرف فعل:

¤ ماضی ساده (ریختم .) و ماضی استمراری (می ریختم .)

حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊتم  فۊگۊتی  فۊگۊت  فۊگۊتیم  فۊگۊتین  فۊگۊتن

 منفی : فۊنۊگۊتم  فۊنۊگۊتی  فۊنۊگۊت  فۊنۊگۊتیم  فۊنۊگۊتین  فۊنۊگۊتن

حالت گفتاری:

 مثبت : فۊتم  فۊتی فۊگۊت فۊتیم فۊتین فۊتن

 منفی : فۊنۊتم فۊنۊتی فۊنۊگۊت فۊنۊتیم فۊنۊتین فۊنۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می ریختم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : فۊگۊته دننه بؤم/  دننه بی/  دننه بؤ/  دننه بیم/  دننه بین/  دننه بؤن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : فۊته دننه بؤم/  دننه بی/  دننه بؤ/  دننه بیم/  دننه بین/  دننه بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می ریختم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی : فۊگۊته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی : فۊته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ریخته ام .)

 حالت نوشتاری

 مثبت : فۊگۊتأم  فۊگۊتأی  فۊگۊته  فۊگۊتأیم  فۊگۊتأین  فۊگۊتأن

 منفی : فۊنۊگۊتأم  فۊنۊگۊتأی  فۊنۊگۊته  فۊنۊگۊتأیم  فۊنۊگۊتأین  فۊنۊگۊتأن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊتأم  فۊتأی  فۊته  فۊتأیم  فۊتأین  فۊتأن

 منفی : فۊنۊتأم  فۊنۊتأی  فۊنۊته  فۊنۊتأیم  فۊنۊتأین  فۊنۊتأن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ریخته بودم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 منفی : فۊنۊگۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 حالت گفتاری:

مثبت : فۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 منفی : فۊنۊته  بؤم /  بی  /  بؤ /  بیم /  بین /  بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (ریخته باشم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فۊنۊگۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فۊنۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی نقلی مستمر ?

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دأرم/  دأری/  دأره/  دأریم/  دأرین/  دأرن

 منفی : فۊگۊته ندأرم/  ندأری/  ندأره/  ندأریم/  ندأرین/  ندأرن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊته دأرم/  دأری/  دأره/  دأریم/  دأرین/  دأرن

 منفی : فۊته ندأرم/  ندأری/  ندأره/  ندأریم/  ندأرین/  ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی ابعد ?

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊگۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم/ دأشتین/ دأشتن

 منفی : فۊگۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم/ ندأشتین/ ندأشتن

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم/ دأشتین/ دأشتن

 منفی : فۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم/ ندأشتین/ ندأشتن

 ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می ریزم .) و مضارع التزامی (بریزم .)

 حالت نوشتاری:

 مثبت : فۊکۊنم  فۊکۊنی  فۊکۊنه  فۊکۊنیم  فۊکۊنین  فۊکۊنن

 منفی : فۊنۊکۊنم  فۊنۊکۊنی  فۊنۊکۊنه  فۊنۊکۊنیم  فۊنۊکۊنین  فۊنۊکۊنن

 حالت گفتاری:

 مثبت : فۊنم  فۊنی  فۊنه  فۊنیم  فۊنین  فۊنن

 منفی : فۊنۊنم  فۊنۊنی  فۊنۊنه  فۊنۊنیم  فۊنۊنین  فۊنۊنن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می ریزم .)

 A

 مثبت : فۊگۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : فۊگۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

 B

 مثبت : فۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : فۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

 ---------------------------------

¤ فعل امر :  فۊکۊن  (بریز)
¤ فعل نهی :  فۊنۊکۊن  (نریز)

¤ مثال :  پلا سر خۊرۊش فۊکۊن (=رو پلو خروش بریز)

چندته گیلکی قید که فعلِ مقدار یا کمیتء نشؤن دنه:

✔️ برای فعل «کوتونئن»
➖ یه پوس، یه چؤم، یه پیچ (یه فیچ)، یه گاچ، یه شکم، یه کل، یه گال
وأنجینین بدأر «یه پوس» کسنء بؤکتونن.

✔️ برای فعل «زئان» یا «دکأشتن»
➖ یه‌ دار
می همرأ توک توک نؤ تره «یه دار» زنم بککی ونرسی.
پئر خو وچه گوشِ دل «یه دار» دکأشت.

✔️ برای فعل «خؤردن»
➖ یه شکم
دأبیسؤن «یه شکم» پلا بوخؤردم، ده مره نوأنه.

✔️ برای فعل «خؤتن»
➖ یه گول/ یه چؤم
یه گول بوخؤت ایمه ورسأ بؤشؤ.

صرف فعل

✔️ فۊبؤن (فارسی: زیر چیزی بودن/ به سمت پایین بودن)
➖ صرف ماضی فعل فۊبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: فۊبۊ/ فۊجه‌بۊ
شرق گیلان: فۊبؤ/ فره‌بؤ

مثال:

دارِ‌ بۊن خۊج فۊبؤ (=در زیر درخت خوج بود)

➖ صرف مضارع فعل فۊبؤن (فارسی: هست):
غرب: فۊجه‌ (منفی: فۊنجه)
شرق: فره (منفی: فننه)

مثال:

دارِ جیر خۊج فۊجه (=در زیر درخت خوج هست)

صرف فعل

✔️ وؤبؤن (فارسی: بر روی چیزی بودن)
➖ صرف ماضی فعل وؤبؤن (فارسی: بود)
غرب گیلان: وابۊ/ وأجه‌بۊ
شرق گیلان: وؤبؤ/ وره‌بؤ

مثال:

دارِ سر خۊج وؤبؤ (=بر روی درخت خوج بود)

➖ صرف مضارع فعل وؤبؤن (فارسی: هست):
غرب گیلان: وأجه‌ (منفی: وأنجه)
شرق گیلان: وره (منفی: وننه)

مثال:

دارِ سر خۊج وره (=بر روی درخت خوج هست)

✔️  صرف فعل گیلکی دؤبؤن (فارسی: در چیزی یا در جایی بودن)

➖ صرف ماضی فعل دؤبؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: دۊبۊم (dubum)، دبی، دۊبۊ، دبیم، دبین، دۊبۊن
منفی: دننه‌بۊم، دننه‌بی، دننه‌بۊ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بۊن
کلاچای:
مثبت: دؤبؤم (dobom)، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن
منفی: دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن
رامسر:
مثبت: دابام (dābām)، دبی، دابا، بیم، بین، دابان
منفی: دننه‌بام، دننه‌بی، دننه‌با، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بان

مثال:

فلاکسِ دل چایی دابا (=تو فلاکس چایی بود)

➖ صرف مضارع فعل دؤبؤن (هستم، هستی، هست، .):
مثبت: درم (dərəm)، دری، دره، دریم، درین، درن
منفی: دننم (dənnəm)، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

مثال:

فلاکسِ دل چایی دره (=تو فلاکس چاییه)

 صرف فعل گیلکی هیسأن به معنای ایستادن (ماندن) در زبان گیلکی:

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های ایسأن، هسأن و اشتن نیز واگویه می‌شود.

¤ ماضی ساده (ایستادم، ایستادی، .)

 مثبت : بئیسأم beysam، بئیسأی، بئیسأ، بئیسأیم، بئیسأین، بئیسأن

 منفی : نئیسأم neysam، نئیسأی، نئیسأ، نئیسأیم، نئیسأین، نئیسأن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ایستاده [مونده]) » بئیسئه

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ایستاده بودم [مانده بودم]، .)

 مثبت :  بئیسأ بؤم/  بی/ بؤ/  بیم/  بین/ بؤن

 منفی :  نئیسأ بؤم/  بی/ بؤ/  بیم/  بین/ بؤن

¤ ماضی تمنایی (می‌موندم، .)

 مثبت :  هیسأ نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی1 :  هیسأ ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : نئیسأ نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌موندم، .)

 مثبت : هیسأ دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : هیسأ دننه‌بؤم/  دننه‌بی/  دننه‌بؤ/  دننه‌بیم/  دننه‌بین/  دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ایستم (می‌مونم)، .)

 مثبت : هیسنم hisenem، هیسنی، هیسنه، هیسنیم، هیسنین، هیسنن

 منفی : نئیسنم neysenem، نئیسنی، نئیسنه، نئیسنیم، نئیسنین، نئیسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بایستم (بمونم)، .)

 مثبت : بئیسم، بئیسی، بئیسه، بئیسیم، بئیسین، بئیسن

 منفی : نئیسم، نئیسی، نئیسه، نئیسیم، نئیسین، نئیسن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌مونم، .)

 مثبت : هیسأ درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : هیسأ دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بئیس (بمون)
¤ فعل نهی :  نئیس (نمون)

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های نهابؤن، هننابؤن و نیابان نیز واگویه می‌شود.

صرف ماضی فعل نأبؤن:

مثبت: نأبؤ (=بود)/ نأبؤن (=بودند)

منفی: نِنأبؤ (=نبود)/ ننأبؤن (=نبودند)

مثال: تی مۊبایل میزِ سر نأبؤ (=موبایلت رو میز بۊد)

صرف مضارع فعل نأبؤن:

مثبت: نئه (=هست)/ نأن (=هستند)

منفی: ننئه (=نیست)/ ننأن (=نیستند)

مثال: تی پیرهنان کؤمؤدِ مئن نأن (=پیرهنات تو کمدن)

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل نأن به معنی گذاشتن (دراز کشیدن) 

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به صورت‌های ایسأن و هسأن نیز واگویه می‌شود.

صرف ماضی فعل هیسأن:

مثبت: هیسأبؤم، هیسأبی، هیسأبؤ، هیسأبیم، هیسأبین، هیسأبؤن

منفی: نئیسأبؤم، نئیسأبی، نئیسأبؤ، نئیسأبیم، نئیسأبین، نئیسأبؤن

مثال: مۊ دیرۊ خؤنه هیسأبؤم (=من دیرۊز خۊنه بۊدم)

صرف مضارع فعل هیسأن:

مثبت: هیسأم، هیسأی، هیسئه، هیسأیم، هیسأین، هیسأن

منفی: نئیسأم، نئیسأی، نئیسئه، نئیسأیم، نئیسأین، نئیسأن

مثال: مۊ خؤنه هیسأم (=من خۊنه‌ام)

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل هیسأن به معنای ایستادن (ماندن)

فعل بودن در زبان گیلکی در حالات مختلف، انواع متفاوتی دارد. در این پُست به این انواع می‌پردازیم.

✔️ «بؤؤن»:
معنی: چیزی بودن
صرف ماضی: بؤ (=بود)
مثال: پئرِ حال خۊب بؤ (=حال پدر خۊب بۊد)
صرف مضارع: هیسه (=است)
مثال: اون داز هیسه (=اۊن داس است)

✔️ «هیسأن»:
معنی: در جایی بودن برای جاندار
صرف ماضی: هیسابؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه هیسابؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط۱: درجایی بۊدن » خؤنه

شرط۲: جاندار بۊدن » پئر

صرف مضارع: هیسئه (=است)
مثال: پیچه دیوارِ سر هیسئه (=گربه رو دیواره)

شرط۱: در جایی بۊدن » دیوارِ سر

شرط۲: جاندار بۊدن » پیچه

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی جانداری در جایی قرار گرفته باشد، از فعل هیسأن استفاده می‌شود.

✔️ «نأبؤن»:
معنی: در جایی بودن برای غیر جاندار (اشیا)
صرف ماضی: نأبؤ (=بود)
مثال: ماشین فرۊشگا نأبؤ (=ماشین فرۊشگاه بۊد)

شرط۱: در جایی بۊدن » فرۊشگا

شرط۲: غیر جاندار بۊدن » ماشین

صرف مضارع: نئه (=است)
مثال: مداد میزِ سر نئه (=مداد رۊ میزه)

شرط۱: در جایی بۊدن » میزِ سر

شرط۲: شرط غیر جاندار بۊدن » مداد

تؤضیح: وقتی شرط ۱ ؤ ۲ هر دو همزمان برقرار باشند، یعنی اشیایی در جایی قرار گرفته باشد، از فعل نأبؤن استفاده می‌شود.

نکته: همچنین در این حالت می‌توان از فعل کتن نیز کار کشید.

مثال: جنازه سردخؤنه مئن کته (=جنازه در سردخونه‌ است)

✔️ «دؤبؤن»:
معنی: در چیزی یا جایی بودن/ چه برای جاندار، چه غیر جاندار
صرف ماضی: دؤبؤ (=بود)
مثال: پئر خؤنه دؤبؤ (=پدر خۊنه بۊد)

شرط: در جایی بۊدن » خؤنه

صرف مضارع: دره (=است)
مثال: فلاکسِ مئن چایی دره (=تو فلاکس چایی هست)

شرط: در چیزی بۊدن » فلاکسِ مئن

✔️ «وؤبؤن»:
معنی: بر روی چیزی بودن
صرف ماضی: وؤبؤ (=بود)
مثال: می دسء تیۊل وؤبؤ (=رو دستم گل بود)

شرط: بر روی چیزی بۊدن » دسِ سر

صرف مضارع: وره (=است)
مثال: دارِ سر پرتقال وره (=بر روی درخت پرتقال هست)

شرط: بر روی جایی بۊدن » دارِ سر

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی وأجه است.

مثال: دارِ سر خۊج وأجه (=رو درخت خۊج هست)

✔️ «فۊبؤن»:
معنی: به سمت پایین بودن/ در زیر چیزی بودن
صرف ماضی: فۊبؤ (=بود)
مثال: دارِ بۊن خۊج فۊبؤ (=زیر درخت خۊج بود)

شرط: به سمت پایین بودن » دارِ بۊن

صرف مضارع: فره (=است)
مثال: دارِ بۊن پرتقال فره (=زیر درخت پرتقال هست)

نکته: صرف مضارع این فعل در گویش‌های غربی فۊجه است.

مثال: دارِ جیر خۊج فۊجه (=زیر درخت خۊج هست)

➕ چکیده مطلب:

➖ بؤؤن: چیزی بودن مانند خوب بودن

➖ هیسأن: در جایی بودنِ موجود زنده‌ای مانند بودن گربه‌ای بر سر بام خانه یا بودن شخصی در مکانی

➖ نأبؤن: بر جایی بودنِ شی‌ بی‌جان مانند بودن کفشی در جاکفشی یا بودن کتابی در قفس

➖ دؤبؤن: در چیزی یا در جایی بودن چه برای جاندار و چه غیر جاندار مانند بودن شی‌ای در جایی یا بودن شخصی در مکانی

➖ وؤبؤن: بر روی چیزی بودن مانند بودن میوه‌ای بر سر درخت یا بودن کثیفی بر روی دست یا پیراهن

➖ فۊبؤن: به سمت پایین بودن مانند بودن میوه‌ای افتاده بر روی زمین

★ همانطور که مشاهده می‌کنید در نظر گرفتن جزئیات ریز برای‌ بیان فعل بودن در زبان گیلکی بسیار قابل توجه است. به اغراق نگفته‌ایم اگر بگوییم "گیلکی زبان ظریفی است."

صرف فعل «بؤؤن» به معنای بودن و مشتقات آن در زبان گیلکی:

✔️ بؤؤن (فارسی: بودن)

➖ صرف ماضی فعل بؤؤن (بودم، بودی، بود، .):
لنگرۊد:
مثبت: بۊم (bum)، بی، بۊ، بیم، بین، بۊن
منفی: نۊبۊم، نبی، نۊبۊ، نبیم، نبین، نۊبۊن
کلاچای:
مثبت: بؤم (bom)، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن
منفی: نؤبؤم، نبی، نؤبؤ، نبیم، نبین، نؤبؤن
رامسر:
مثبت: بام (bām)، بی، با، بیم، بین، بان
منفی: نؤبام، نبی، نؤبا، نبیم، نبین، نؤبان

مثال:

اۊن علی با (ف: او علی بود)

➖ صرف مضارع فعل بؤؤن (هستم، هستی، هست، .):
لنگرۊد:
مثبت: ایسم (isəm)، ایسی، ایسه، ایسیم، ایسین، ایسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
کلاچای:
مثبت: هیسم (hisəm)، هیسی، هیسه، هیسیم، هیسین، هیسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئنن
رامسر:
مثبت: هسم (həsəm)، هسی، هسه، هسیم، هسین، هسن
منفی: نیئم، نیئی، نیه، نیئیم، نیئین، نیئن

مثال:

اۊن علی هسه (=اون علیه)

نکته:

از این فعل سه فعل پیشوندی دؤبؤن، وؤبؤن و فۊبؤن، وجود دارد:

انواع فعل بودن در زبان گیلکی

صرف فعل بؤؤن به معنای شدن در زبان گیلکی

   طرحی از رمان مال سره​​​

مال سره، نام ترجمه‌ای است از کتاب Animal Farm نوشته‌ٔ George Orwell به زبان گیلکی. این رمان از نسخهٔ فارسی به گیلکی برگردانده شده و هنوز منتشر نشده‌است.

داستان مال سره و فضاسازی‌های آن - که در بسیاری از موارد گیلان ما را تداعی می‌کند - و همینطور علاقهٔ بی حصر و بند مترجم به زبان گیلکی، از دو عللی هستند که مترجم را بر این داشتند این رمان را به گیلکی ترجمه کند. زبان گیلکی گونه‌ها و گویش‌های متفاوتی دارد. گویش مورد استفاده در این رمان تأثیر گرفته از گویش مردم شرق گیلان و غرب مازندران است. 
 همچنین در انتهای رمان واژه‌نامه‌ی گیلکی به گیلکی لحاظ گردیده که در صورت عدم دانستن لغتی، خواننده می‌تواند بدان مراجعه کند. رعایت کامل دستور زبان گیلکی، حتی المقدور، استفاده از واژگان و اصطلاحات گیلکی، تا آنجا که ذهن یاری می‌کرد، و استفاده از رسم‌الخطی مناسب به‌طوری که خواندن آن برای خواننده راحت و روان باشد، از خصوصیات این ترجمه به شمار می‌رود که حاصل تلاش چند سالهٔ مترجم و همکاران باشد.

در تلاشیم این رمان را با مرتفع ساختن مشکلات چاپ منتشر کنیم. و اگر صادق باشیم، این امکان به‌زودی برای ما وجود ندارد.

ساده‌دیل وچه
یته ساده‌دیل وچه که خۊجیری اینی سر مچه جی وأرس، خۊ ایجباری دؤران ٚ مئن جمعی مئن گیر دکته بؤ که میزان بسته به شرایط دگردس! یه رۊزان که ساده‌دیل وچه نیاز دأشت خؤنه بؤشۊن چۊن اینی اقامت هلأ پۊرآنؤبؤ بؤ، اینء مرخصی ندأن ؤ جمع بؤگۊتن ایندر مرخصی شؤؤن اقامتی هیسه. هرکی وی اقامت ویشتر بؤبۊن، هۊن شۊنه. رۊزان بؤشؤ ؤ بؤشؤ ؤ ساده‌دیل وچه اقامت پۊرآبؤ. اۊ رۊز جمع که نیاز دأشت مرخصی بؤشۊن، ساده‌دیل وچهء بؤگۊتن ایندر مرخصی شؤؤن رفاقتی هیسه. هرکی نیاز دأشته ‌بۊن شۊنه. ساده‌دیل وچه که جمع ٚ جی رۊ وگردأنئه بؤ، اۊ به‌بر هرگا که یته جمعء دئه گۊت: «آدمان أندی بدذات بؤن که اۊشانء هۊ اول ٚ سر بهشت ٚ جی بیرۊن‌آگۊدن.»

صرف فعل گیلکی ترسئن/ فارسی ترسیدن

¤ ماضی ساده (ترسیدم، ترسیدی، ترسید، .)

 مثبت : بترسئم، بترسئی، بترسئه، بترسئیم، بترسئین، بترسئن

 منفی : نترسئم، نترسئی، نترسئه، نترسئیم، نترسئین، نترسئن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ترسیده) » بترسئه

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ترسیده بودم، .)

 مثبت : بترسئه‌بؤم، بترسئه‌بی، بترسئه‌بؤ، بترسئه‌بیم، بترسئه‌بین، بترسئه‌بؤن

 منفی : نترسئه بؤم، بی، بؤ، بیم، بین، بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (ترسیده باشم .)

 مثبت : بترسئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نترسئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌ترسیدم، .)

 مثبت : ترسئم، ترسئی، ترسئه، ترسئیم، ترسئین، ترسئن

 منفی : نترسئم، نترسئی، نترسئه، نترسئیم، نترسئین، نترسئن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ترسم، .)

 مثبت : ترسنم، ترسنی، ترسنه، ترسنیم، ترسنین، ترسنن

 منفی : نترسنم، نترسنی، نترسنه، نترسنیم، نترسنین، نترسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بترسم، .)

 مثبت : بترسم، بترسی، بترسه، بترسیم، بترسین، بترسن

 منفی : نترسم، نترسی، نترسه، نترسیم، نترسین، نترسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بترس
¤ فعل نهی : نترس

 صرف فعل گیلکی نیشتن/ فارسی نشستن

¤ ماضی ساده (نشستم، نشستی، نشست، .)

 مثبت : بنیشتم، بنیشتی، بنیشت، بنیشتیم، بنیشتین، بنیشتن /bənishtən/

 منفی : ننیشتم، ننیشتی، ننیشت، ننیشتیم، ننیشتین، ننیشتن /nənishtən/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (نشسته‌ام، نشسته‌ای، نشسته، ) 

مثبت : بنیشتهٰ‌م، بنیشتهٰ‌ی، بنیشته، بنیشتهٰ‌یم، بنیشتهٰ‌ین، بنیشتهٰ‌ن /bənishtan/

 منفی : ننیشته‌ٰم، ننیشتهٰ‌ی، ننیشته، ننیشتهٰ‌یم، ننیشتهٰ‌ین، ننیشتهٰ‌ن /nənishtan/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (نشسته بودم، .)

 مثبت : بنیشته‌بؤم، بنیشته‌بی، بنیشته‌بؤ، بنیشته‌بیم، بنیشته‌بین، بنیشته‌بؤن

 منفی :  ننیشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (نشسته باشم .)

 مثبت : بنیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : ننیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌نشستم .)

 مثبت : نیشتم، نیشتی، نیشت، نیشتیم، نیشتین، نیشتن /nishtən/

 منفی : ننیشتم، ننیشتی، ننیشت، ننیشتیم، ننیشتین، ننیشتن /nənishtən/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌نشستم، .)

 مثبت : نیشته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 منفی1 : نیشته ننابؤم/  ننابی/  ننابؤ/  ننابیم/  ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : ننیشته نابؤم/  نابی/  نابؤ/  نابیم/  نابین/  نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌نشستم، .)

 مثبت : نیشته دؤبؤم/  دبی/  دؤبؤ/  دبیم/  دبین/  دؤبؤن

 منفی : نیشته دننه‌بؤم/  دننه‌بی/  دننه‌بؤ/  دننه‌بیم/  دننه‌بین/  دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌نشینم، .)

 مثبت : نیشته‌ درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : نیشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌نشینم، .)

 مثبت : نیشینم، نیشینی، نیشینه، نیشینیم، نیشینین، نیشینن

 منفی : ننیشینم، ننیشینی، ننیشینه، ننیشینیم، ننیشینین، ننیشینن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بنشینم، .)

 مثبت : بنیشم، بنیشی، بنیشه، بنیشیم، بنیشین، بنیشن

 منفی : ننیشم، ننیشی، ننیشه، ننیشیم، ننیشن، ننیشن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بنیش (=بنشین)
¤ فعل نهی :  ننیشن (ننشین)

 صرف فعل گیلکی مۊتن/ فارسی گشتن

این فعل در گۊیش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های مِتِن و مِختِن نیز وجۊد دارد.

ۊ (u)

ؤ (o)

¤ ماضی ساده (گشتم، گشتی، گشت، .)

 مثبت : بؤمۊتم، بؤمۊتی، بؤمۊت، بؤمۊتیم، بؤمۊتین، بؤمۊتن /bomutən/

 منفی : نؤمۊتم، نؤمۊتی، نؤمۊت، نؤمۊتیم، نؤمۊتین، نؤمۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (گشته‌ام، گشته‌ای، گشته، .):

مثبت : بؤمۊتهٰ‌م، بؤمۊتهٰ‌ی، بؤمۊته، بؤمۊتهٰ‌یم، بؤمۊتهٰ‌ین، بؤمۊتهٰ‌ن /bomutan/

 منفی : نؤمۊتهٰ‌م، نؤمۊتهٰ‌ی، نؤمۊته، نؤمۊتهٰ‌یم، نؤمۊتهٰ‌ین، نؤمۊتهٰ‌ن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی بعید (قبلتر گشته‌ام، قبلتر گشته‌ای، .):

مثبت : بؤمۊته دأرم/ دأری/ دأره/ دأریم، دأرین/ دأرن

 منفی : بؤمۊته ندأرم/ ندأری/ ندأره/ ندأریم، ندأرین/ ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (گشته بودم، گشته بودی، .)

 مثبت : بؤمۊته‌بؤم،  بؤمۊته‌بی، بؤمۊته‌بؤ، بؤمۊته‌بیم، بؤمۊته‌بین، بؤمۊته‌بؤن

 منفی :  نؤمۊته‌بؤم،  نؤمۊته‌بی، نؤمۊته‌بؤ، نؤمۊته‌بیم، نؤمۊته‌بین، نؤمۊته‌بؤن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی ابعد (قبلتر گشته‌ بودم، .):

مثبت : بؤمۊته دأشتم/ دأشتی/ دأشت/ دأشتیم، دأشتین/ دأشتن

 منفی : بؤمۊته ندأشتم/ ندأشتی/ ندأشت/ ندأشتیم، ندأشتین/ ندأشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (گشته باشم .)

مثبت : بؤمۊته‌بۊم،  بؤمۊته‌بی، بؤمۊته‌بۊ، بؤمۊته‌بیم، بؤمۊته‌بین، بؤمۊته‌بۊن

 منفی :  نؤمۊته‌بۊم،  نؤمۊته‌بی، نؤمۊته‌بۊ، نؤمۊته‌بیم، نؤمۊته‌بین، نؤمۊته‌بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌گشتم، .)

 مثبت : مۊتم، مۊتی، مۊت، مۊتیم، مۊتین، مۊتن

 منفی : نؤمۊتم، نؤمۊتی، نؤمۊت، نؤمۊتیم، نؤمۊتین، نؤمۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌گشتم، .)

 مثبت : مۊته‌نأبؤم، مۊته‌نأبی، مۊته‌نأبؤ، مۊته نأبیم، مۊته‌نأبین، مۊته‌نأبؤن

 منفی1 :  مۊته ننابؤم/ ننابی/ ننابؤ/ ننابیم/ ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : نؤمۊته نابؤم/ نابی/ نابؤ/ نابیم/ نابین/ نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌گشتم، .)

 مثبت :  مۊته دؤبؤم/ دبی/ دؤبؤ/ دبیم/ دبین/ دؤبؤن

 منفی :  مۊته دننه‌بؤم/ دننه‌بی/ دننه‌بؤ/ دننه‌بیم/ دننه‌بین/ دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌گردم، .)

 مثبت : مۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : مۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌گردم، .)

 مثبت : مۊجنم، مۊجنی، مۊجنه، مۊجنیم، مۊجنین، مۊجنن /mujənən/

 منفی : نؤمۊجنم، نؤمۊجنی، نؤمۊجنه، نؤمۊجنیم، نؤمۊجین، نؤمۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بگردم، .)

 مثبت : بؤمۊجم، بؤمۊجی، بؤمۊجه، بؤمۊجیم، بؤمۊجین، بؤمۊجن

 منفی : نؤمۊجم، نؤمۊجی، نؤمۊجه، نؤمۊجیم، نؤمۊجین، نؤمۊجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  بؤمۊج (=بگرد)
¤ فعل نهی :  نؤمۊج (=نگرد)

 صرف فعل گیلکی دکشئن/ فارسی محکم بستن [طول کشیدن]

¤ ماضی ساده

 مثبت : دکشئم، دکشئی، دکشئه، دکشئیم، دکشئین، دکشئن

 منفی : دنکشئم، دنکشئی، دنکشئه، دنکشئیم، دنکشئین، دنکشئن

مثال: لاخؤندء دکشئم (=طناب رؤ محکم بستم)

مثال: خیلی دنکشئه زۊ وگرسن (=خیلی طول نکشید زود برگشتن)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (محکم بسته) » دکشئه /dəkəshe/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (محکم بسته بودم، .)

 مثبت : دکشئه‌بؤم، دکشئه‌بی، دکشئه‌بؤ، دکشئه‌بیم، دکشئه‌بین، دکشئه‌بؤن

 منفی :  دنکشئه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (محکم بسته باشم .)

 مثبت : دکشئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : دنکشئه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (محکم می‌بستم .)

 مثبت : دکشئه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : دکشئه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : دنکشئه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: مۊ أخر دؤنسی خأنه وابۊن، لاخؤندء ویشتر دکشئه نأبؤم (=من اگه می‌دونسم می‌خواد باز شه، طنابؤ محکمتر می‌بستم)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم محکم می‌بستم، .)

 مثبت : دکشئه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : دکشئه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم محکم می‌بندم، .)

 مثبت : دکشئه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : دکشئه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (محکم می‌بندم، .)

 مثبت : دکشنم، دکشنی، دکشنه، دکشنیم، دکشنین، دکشنن /dəkəshənən/

 منفی : دنکشنم، دنکشنی، دنکشنه، دنکشنیم، دنکشنین، دنکشنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (محکم ببندم، .)

 مثبت : دکشم، دکشی، دکشه، دکشیم، دکشین، دکشن /dəkəshən/

 منفی : دنکشم، دنکشی، دنکشه، دنکشیم، دنکشین، دنکشن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : دکش (=محکم ببند)
¤ فعل نهی : دنکش (=محکم نبند)

 صرف فعل گیلکی دکتن/ فارسی در چیزی افتادن

¤ ماضی ساده

 مثبت : دکتم، دکتی، دکت، دکتیم، دکتین، دکتن

 منفی : دنکتم، دنکتی، دنکت، دنکتیم، دنکتین، دنکتن

مثال: علی دکت سپاه (=علی افتاد سپاه)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (افتاده) » دکته /dəkəte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (افتاده بودم، .)

 مثبت : دکته‌بؤم، دکته‌بی، دکته‌بؤ، دکته‌بیم، دکته‌بین، دکته‌بؤن

 منفی : دنکته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (افتاده باشم .)

 مثبت : دکته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : دنکته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌افتادم .)

 مثبت : دکته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : دکته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : دنکته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم، می‌افتادم، .)

 مثبت : دکته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : دکته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌افتم، .)

 مثبت : دکته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : دکته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌افتم، .)

 مثبت : دکنم، دکنی، دکنه، دکنیم، دکنین، دکنن /dəkənən/

 منفی : دنکنم، دنکنی، دنکنه، دنکنیم، دنکنین، دنکنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بیفتم، .)

 مثبت : دکم، دکی، دکه، دکیم، دکین، دکن /dəkən/

 منفی : دنکم، دنکی، دنکه، دنکیم، دنکین، دنکن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : دکی (بیفت)
¤ فعل نهی : دنکی (نیفت)

 صرف فعل گیلکی وچکسن/ فارسی بالا رفتن

این فعل در گویش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های فچکس، فیشکسن، وشکسن و واچوکستن نیز واگویه می‌شود.

¤ ماضی ساده

 مثبت : وچکسم، وچکسی، وچکس، وچکسیم، وچکسین، وچکسن

 منفی : ونچکسم، ونچکسی، ونچکس، ونچکسیم، ونچکسین، ونچکسن

مثال: وچه دارء وچکس (=پسر بچه از درخت بالا رفت)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (بالا رفته) » وچکسه /vəchkəsəm/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (بالا رفته بودم، .)

 مثبت : وچکسه‌بؤم، وچکسه‌بی، وچکسه‌بؤ، وچکسه‌بیم، وچکسه‌بین، وچکسه‌بؤن

 منفی : ونچکسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (بالا رفته باشم .)

 مثبت : وچکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : وچکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (بالا می‌رفتم، .)

 مثبت : وچکسه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : وچکسه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : ونچکسه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم بالا می‌رفتم، .)

 مثبت : وچکسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : وچکسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم بالا می‌رم، .)

 مثبت : وچکسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : وچکسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (بالا می‌رم، .)

 مثبت : وچکنم، وچکنی، وچکنه، وچکنیم، وچکنین، وچکنن /vəchkənən/

 منفی : ونچکنم، ونچکنی، ونچکنه، ونچکنیم، ونچکنین، ونچکنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بالا برم، .)

 مثبت : وچکم، وچکی، وچکه، وچکیم، وچکین، وچکن /vəchkən/

 منفی : ونچکم، ونچکی، ونچکه، ونچکیم، ونچکین، ونچکن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : وچکی (بچسب)
¤ فعل نهی : ونچکی (نچسب)

 صرف فعل گیلکی دچکسن/ فارسی چسبیدن

¤ ماضی ساده (چسبیدم، چسبیدی، چسبید، .)

 مثبت : دچکسم، دچکسی، دچکس، دچکسیم، دچکسین، دچکسن

 منفی : دنچکسم، دنچکسی، دنچکس، دنچکسیم، دنچکسین، دنچکسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (چسبیده) » دچکسه /dəchkəsəm/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (چسبیده بودم، .)

 مثبت : دچکسه‌بؤم، دچکسه‌بی، دچکسه‌بؤ، دچکسه‌بیم، دچکسه‌بین، دچکسه‌بؤن

 منفی : دنچکسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (چسبیده باشم .)

 مثبت : دچکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : دچکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌چسبیدم، .)

 مثبت : دچکسه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : دچکسه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : دنچکسه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌چسبیدم .)

 مثبت : دچکسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : دچکسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌چسبم، .)

 مثبت : دچکسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : دچکسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌چسبم، .)

 مثبت : دچکنم، دچکنی، دچکنه، دچکنیم، دچکنین، دچکنن /dəchkənən/

 منفی : دنچکنم، دنچکنی، دنچکنه، دنچکنیم، دنچکنین، دنچکنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بچسبم، .)

 مثبت : دچکم، دچکی، دچکه، دچکیم، دچکین، دچکن /dəchkən/

 منفی : دنچکم، دنچکی، دنچکه، دنچکیم، دنچکین، دنچکن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : دچکی (بچسب)
¤ فعل نهی : دنچکی (نچسب)

 صرف فعل گیلکی دکلسن/ فارسی در چیزی ریختن [یورش بردن]

¤ ماضی ساده (ریخت) » دکلس /dəkələs/

مثال: دیشؤو تۊرِ وا بگنس، هرچی بلۊک دچئه نأبؤ دکلس (=دیروز گردباد زد هرچی بلوک چیده شده بود ریخت)

مثال: وچه‌ٰن دکلسن أمی خؤنه مئن (=بچه‌ها ریختن تو خونه ما)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ریخته) » دکلسه

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (ریخته بود) » دکلسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی » دکلسه نأبؤ

مثال: أخر بۊتۊن نؤده بی، دیوار دیشؤو دکلسه نأبؤ (=اگر بتن نمی‌کردی، دیوار دیشب می‌ریخت)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌ریخت) » دکلسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌ریزه) » دکلسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » دکلنه /dəkələnə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » دکله

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : دکلی (بریز)
¤ فعل نهی : دنکلی (نریز)

 صرف فعل گیلکی کلسن/ فارسی ریختن

¤ ماضی ساده (ریخت) » بکلس /bəkələs/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (ریخته) » بکلسه /bəkələse/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (ریخته بود) » بکلسه بؤ /bəkələse bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌ریخت) » کلس /kələs/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌ریخت) » کلسه نأبؤ /kələsə nabo/

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌ریخت) » کلسه دؤبؤ /kələsə dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌ریزه) » کلسه دره /kələsə dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » کلنه /kələnə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » بکله /bəkələ/

 صرف فعل گیلکی فگنسن/ فارسی حمله گردن

¤ ماضی ساده (حمله کردم، .)

 مثبت : فگنسم /fəgənəsəm/، فگنسی، فگنس، فگنسیم، فگنسین، فگنسن

 منفی : فنگنسم /fənəgənəsəm/، فنگنسی، فنگنس، فنگنسیم، فنگنسین، فنگنسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (حمله کرده) » فگنسه /fəgənəse/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (حمله کرده بودم، .)

ؤ (o)

 مثبت : فگنسه‌بؤم، فگنسه‌بی، فگنسه‌بؤ، فگنسه‌بیم، فگنسه‌بین، فگنسه‌بؤن

 منفی : فنگنسه‌بؤم، فنگنسه‌بی، فنگنسه‌بؤ، فنگنسه‌بیم، فنگمسه‌بین، فنگنسه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (حمله کرده باشم .)

ۊ (u)

 مثبت : فگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فنگنسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (حمله می‌گردم، .)

 مثبت : فگنسه نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : فگنسه ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : فنگنسه نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فگنسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فگنسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فگنسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فگنسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری و التزامی (حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فگنم /fəgənəm/، فگنی، فگنه، فگنیم، فگنین، فگنن

 منفی : فنگنم، فنگنی، فنگنه، فنگنیم، فنگنین، فنگنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : فگن (=حمله کن)
¤ فعل نهی : فگن (=حمله نکن)

صرف فعل گیلکی دؤمۊتن/ فارسی لقد کردن

ۊ (u)/ ؤ (o)

¤ ماضی ساده (لقد کردم، .)

 مثبت : دؤمۊتم، دؤمۊتی، دؤمۊت، دؤمۊتیم، دؤمۊتین، دؤمۊتن 

 منفی : دؤنؤمۊتم، دؤنؤمۊتی، دؤنؤمۊت، دؤنؤمۊتیم، دؤنؤمۊتین، دؤنؤمۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (لقد کرده‌) » دؤمۊته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (لقد کرده بودم، .)

ؤ (u)

 مثبت : دؤمۊته‌بؤم،  دؤمۊته‌بی، دؤمۊته‌بؤ، دؤمۊته‌بیم، دؤمۊته‌بین، دؤمۊته‌بؤن

 منفی :  دؤنؤمۊته‌بؤم،  دؤنؤمۊته‌بی، دؤنؤمۊته‌بؤ، دؤنؤمۊته‌بیم، دؤنؤمۊته‌بین، دؤنؤمۊته‌بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (لقد کرده باشم .)

ۊ (u)

 مثبت : دؤمۊته‌بۊم،  دؤمۊته‌بی، دؤمۊته‌بۊ، دؤمۊته‌بیم، دؤمۊته‌بین، دؤمۊته‌بۊن

 منفی :  دؤنؤمۊته‌بۊم،  دؤنؤمۊته‌بی، دؤنؤمۊته‌بۊ، دؤنؤمۊته‌بیم، دؤنؤمۊته‌بین، دؤنؤمۊته‌بۊن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (لقد می‌کردم، .)

 مثبت : دؤمۊته‌نأبؤم، دؤمۊته‌نأبی، دؤمۊته‌نأبؤ، دؤمۊته نأبیم، دؤمۊته‌نأبین، دؤمۊته‌نأبؤن

 منفی1 :  دؤمۊته ننابؤم/ ننابی/ ننابؤ/ ننابیم/ ننابین/  ننابؤن 

 منفی2 : دؤنؤمۊته نابؤم/ نابی/ نابؤ/ نابیم/ نابین/ نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم لقد می‌کردم، .)

 مثبت :  دؤمۊته دؤبؤم/ دبی/ دؤبؤ/ دبیم/ دبین/ دؤبؤن

 منفی :  دؤمۊته دننه‌بؤم/ دننه‌بی/ دننه‌بؤ/ دننه‌بیم/ دننه‌بین/ دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم لقد می‌کنم، .)

 مثبت : دؤمۊته درم/  دری/  دره/  دریم/  درین/  درن

 منفی : دؤمۊته دننم/ دننی/ دننه/ دننیم/ دننین/ دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (لقد می‌کنم، .)

 مثبت : دؤمۊجنم، دؤمۊجنی، دؤمۊجنه، دؤمۊجنیم، دؤمۊجنین، دؤمۊجنن 

 منفی : دؤنؤمۊجنم، دؤنؤمۊجنی، دؤنؤمۊجنه، دؤنؤمۊجنیم، دؤنؤمۊجین، دؤنؤمۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (لقد کنم، .)

 مثبت : دؤمۊجم، دؤمۊجی، دؤمۊجه، دؤمۊجیم، دؤمۊجین، دؤمۊجن

 منفی : دؤنؤمۊجم، دؤنؤمۊجی، دؤنؤمۊجه، دؤنؤمۊجیم، دؤنؤمۊجین، دؤنؤمۊجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  :  دؤمۊج (=لقد کن)
¤ فعل نهی :  دؤنؤمۊج (=لقد نکن)

صرف فعل گیلکی ویرۋتن/ فارسی گریختن

ۋ (ü)، ۊ (u)، ؤ (o)

¤ ماضی ساده (گریختم، گریختی، گریخت، .)

 مثبت : ویرۋتم، ویرۋتی، ویرۋت، ویرۋتیم، ویرتین، ویرۋتن 

 منفی : وینۋرۋتم، وینۋرۋتی، وینۋرۋت، وینۋرۋتیم، وینۋرۋتین، وینۋرۋتن 

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (گریخته) » ویرۋته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (گریخته بودم، .)

 مثبت : ویرۋته‌ بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی : وینۋرۋته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌گریختم، .)

 مثبت : ویرۋته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : ویرۋته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌گریزم، .)

 مثبت : ویرۋته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : ویرۋته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌گریزم، .)

 مثبت : ویرۋجِنِم، ویرۋجنی، ویرۋجنه، ویرۋجنیم،  ویرۋجنین، ویرۋجمنن 

منفی: وینۋرۋجنم، وینۋرۋجنی، وینۋرۋجنه، وینۋرۋجنیم، وینۋرۋجنین، وینۋرۋجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بگریزم، .)

 مثبت : ویرۋجِم، ویرۋجی، ویرۋجه، ویرۋجیم، ویرۋجین، ویرۋجن

 منفی : وینۋرۋجم، وینۋرۋجی، وینۋرۋجه، وینۋرۋجیم، وینۋرۋجین، وینۋرۋجن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : ویرۋج (=بگریز)
¤ فعل نهی : وینۋرۋج (=نگریز)

 صرف فعل گیلکی فترکسن/ فارسی حمله کردن

¤ ماضی ساده و استمراری (حمله کردم/ حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فِتِرکِسِم، فترکسی، فترکس، فترکسیم، فترکسین، فترکسن

 منفی : فِنِتِرکِسِم، فنترکسی، فنترکس، فنترکسیم، فنترکسین، فنترکسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (حمله کرده) » حمله کرده

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (حمله کرده بودم، .)

 مثبت : فترکسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

 منفی : فنترکسه  بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (حمله کرده باشم .)

 مثبت : فترکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : فنترکسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم حمله می‌کردم، .)

 مثبت : فترکسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فترکسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فترکسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فترکسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (حمله می‌کنم، .)

 مثبت : فِتِرکِنِم، فترکنی، فترکنه، فترکنیم، فترکنین، فترکنن

 منفی : فنترکنم، فنترکنی، فنترکنه، فنترکنیم، فنترکنین، فنترکنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (حمله بکنم، .)

 مثبت : فترکم، فترکی، فترکه، فترکیم، فترکین، فترکن

 منفی : فنترکم، فنترکی، فنترکه، فنترکیم، فنترکین، فنترکن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : فترک (=حمله کن)
¤ فعل نهی : فنترک (حمله نکن)

 صرف فعل گیلکی بیشتن

ə

¤ ماضی ساده (برشته کردم، .)

 مثبت : ببیشتم، ببیشتی، ببیشت، ببیشتیم، ببیشتین، ببیشتن

 منفی : نبیشتم، نبیشتی، نبیشت، نبیشتیم، نبیشتین، نبیشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (برشته کرده) » ببیشته /bəbishte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (برشته کرده بۊدم، .)

 مثبت : ببیشته‌بؤم، ببیشته‌بی، ببیشته‌بؤ، ببیشته‌بیم، ببیشته‌بین، ببیشته‌بؤن

 منفی : نبیشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (برشته کرده باشم .)

 مثبت : ببیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نبیشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (برشته می‌کردم، .)

 مثبت : بیشتم، بیشتی، بیشت، بیشتیم، بیشتین، بیشتن

 منفی : نبیشتم، نبیشتی، نبیشت، نبیشتیم، نبیشتین، نبیشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (برشته می‌کردم .)

 مثبت : بیشته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : بیشته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نبیشته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: أخر مره بؤته بی، مۊ بیشته نأبؤم (=اگه بهم می‌گفتی، من برشته می‌کردم)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم برشته می‌کردم، .)

 مثبت : بیشته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : بیشته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم برشته می‌کنم، .)

 مثبت : بیشته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : بیشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (برشته می‌کنم، .)

 مثبت : بیجنم، بیجنی، بیجنه، بیجنیم، بیجنین، بیجنن /bijənən/

 منفی : نبیجنم، نبیجنی، نبیجنه، نبیجنیم نبیجنین، نبیجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (برشته کنم، .)

 مثبت : ببیجم، ببیجی، ببیجه، ببیجیم، ببیجین، ببیجن /bəbijən/

 منفی : نبیجم، نبیجی، نبیجه، نبیجنیم، نبیجنین، نبیجنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : ببیج (برشته کن)
¤ فعل نهی : نبیج (برشته نکن)

 صرف فعل گیلکی شأسن

 ¤ ماضی استمراری » شأس /sha:s/

مثال: دیرۊ شأس شؤؤن (=دیرۊز می‌شد رفت)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی » شأسه‌بۊ /sha:sə-bu/

مثال: أخر شأسه‌بۊ، انجام دنیم (=اگر بشه [اگر شدنی باشه] انجام می‌دیم)

  ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ » بشئه /bəshe/

مثال: تمیزِ بارء سر بنی دئه بشئه (=تازها رؤ سر بذار بشه دید [قابل دیدن باشه])

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ » شأنه /sha:nə/

مثال: ایمرۊ شأنه شؤؤن (=امرۊز می‌شه رفت)

 صرف فعل گیلکی وأسن

¤ ماضی ساده » بوأس /bəva:s/

 مثال: مره چأیی بوأس (=هوس چای کردم/ ترجمه تحت‌الفظی: من را چای خواست)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری » وأس /va:s/

مثال: دیرۊ مره همه‌چی وأس (=دیرۊز همه‌چی می‌خواستم)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی » وأسه‌بۊ /va:sə-bu/

مثال: مره یه‌چی وأسه‌بۊ، تره گۊنم (=یه‌چی هوس کرده باشم، بهت می‌گم)

  ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ » بوئه /bəve/

مثال: مره یه‌چی بوئه، تره گۊنم (=یه‌چی هوس کنم بهت می‌گم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ » وأنه /va:nə/

مثال: تره چی وأنه؟ (=چی می‌خوای؟ چی میل داری؟)

 صرف فعل گیلکی خأسن

¤ ماضی ساده (خواستم، خواستی، خواست، .)

 مثبت : بخأسم، بخأسی، بخأس، بخأسیم، بخأسین، بخأسن

 منفی : نخأسم، نخأسی، نخأسی، نخأسیم، نخأسین، نخأسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری (می‌خواستم، ) 

 مثبت : خأسم، خأسی، خأس، خأسیم، خأسین، خأسن /xa:sən/

 منفی : نخأسم، نخأسی، نخأسی، نخأسیم، نخأسین، نخأسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی (خواسسته باشم، ) 

مثبت : خأسه‌بۊم، خأسه‌بی، خأسه‌بۊ، خأسه‌بیم، خأسه‌بین، خأسه‌بۊن

منفی : نخأسه‌بۊم، نخأسه‌بی، نخأسه‌بۊ، نخأسه‌بیم، نخأسه‌بین، نخأسه‌بۊن

مثال: أخر خأسه‌بۊم، تره خبر دنم (=اگر خواسته باشم [بخوام] بهت خبر می‌دم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ (بخوام، .)

 مثبت : بخأم، بخأی، بخئه، بخأیم، بخأین، بخأن 

 منفی : نخأم، نخأی، نخئه، نخأیم، نخأین، نخأن 

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ (می‌خوام، .)

 مثبت : خأنم، خأنی، خأنه، خأنیم، خأنین، خأنن /xa:nən/

 منفی : نخأنم، نخأنی، نخأنه، نخأنیم، نخأنین، نخأنن 

 صرف فعل گیلکی تۊنسن

این فعل در گۊیش‌های دیگر زبان گیلکی به شکل‌های تؤنسن، تینسن و تانستن نیز واگۊیه می‌شود.

¤ ماضی ساده (تۊنستم، تۊنستی، تۊنست، .)

 مثبت : بؤتۊنسم، بؤتۊنسی، بؤتۊنس، بؤتۊنسیم، بؤتۊنسین، بؤتۊنسن

 منفی : نؤتۊنسم، نؤتۊنسی، نؤتۊنس، نؤتۊنسیم، نؤتۊنسین، نؤتۊنسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی استمراری (می‌تۊنستم، ) 

 مثبت : تۊنسم، تۊنسی، تۊنس، تۊنسیم، تۊنسین، تۊنسن /tunəsən/

 منفی۱ : نؤتۊنسم، نؤتۊنسی، نؤتۊنس، نؤتۊنسیم، نؤتۊنسین، نؤتۊنسن

منفی۲ : مننسم، مننسی، مننس، مننسیم، مننسین، مننسن /mənnəsən/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی التزامی (توانسته باشم، ) 

مثبت : تۊنسه‌بۊم، تۊنسه‌بی، تۊنسه‌بۊ، تۊنسه‌بیم، تۊنسه‌بین، تۊنسه‌بۊن

منفی : نؤتۊنسه‌بۊم، نؤتۊنسه‌بی، نؤتۊنسه‌بۊ، نؤتۊنسه‌بیم، نؤتۊنسه‌بین، نؤتۊنسه‌بۊن

مثال: أخر بؤتۊنسه‌بۊم، تی وأسه انجام دنم (=اگر توانسته باشم [بتونم] برات انجام می‌دم)

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۱ (بتۊنم، .)

 مثبت : بؤتۊنم، بؤتۊنی، بؤتۊنه، بؤتۊنیم، بؤتۊنین، بؤتۊنن

 منفی : نؤتۊنم، نؤتۊنی، نؤتۊنه، نؤتۊنیم، نؤتۊنین، نؤتۊنن

 ---------------------------------

¤ مضارع حالت۲ (می‌تۊنم، .)

 مثبت : تۊنم، تۊنی، تۊنه، تۊنیم، تۊنین، تۊنن /tunən/

 منفی۱ : نؤتۊنم، نؤتۊنی، نؤتۊنه، نؤتۊنیم، نؤتۊنین، نؤتۊنن

 منفی۲ : مننم، مننی، مننه، مننیم، مننین، مننن /mənnən/

 صرف فعل گیلکی وؤسۊسن/ فارسی پاره شدن

¤ ماضی ساده (پاره شد) » وؤسۊس /vosus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (پاره شده) » وؤسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (پاره شده بۊد) » وؤسۊسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت پاره می‌شد) » وؤسۊسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره پاره می‌شه) » وؤسۊسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (پاره می‌شه) » وؤسنه /vosənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (پاره بشه) » وؤسه

 صرف فعل گیلکی دؤسۊسن/ فارسی خراب شدن

¤ ماضی ساده (خراب شد) » دؤسۊس /dosus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خراب شده) » دؤسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (خراب شده بۊد) » دؤسۊسه بؤ

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » دؤسنه /dosənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » دؤسه

 صرف فعل گیلکی فۊسۊسن/ فارسی فرۊریختن

¤ ماضی ساده (فرۊریخت) » فۊسۊس /fusus/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (فرۊریخته) » فۊسۊسه

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (فرۊریخته بۊد) » فۊسۊسه بؤ

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت فرۊمی‌ریخت) » فۊسۊسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره فرۊمی‌ریزه) » فۊسۊسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌ریزه) » فۊسنه /fusənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بریزه) » فۊسه

 صرف فعل گیلکی شیکسن/ فارسی شکستن

این فعل در غرب گیلان به شکل ایشکفتن واگۊیه می‌شود

¤ ماضی ساده (شکست) » بیشکس

غرب: بیشکفت

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (شکسته) » بیشکسه

غرب: بیشکفته

 ---------------------------------

 ¤ ماضی بعید (شکسته بود) » بیشکسه بؤ

غرب: بیشکفته بۊ

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌شکس) » شیکس

غرب: شیکفتی

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشت می‌شکست) » شیکسه دؤبؤ

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌شکنه) » شیکسه دره

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌شکنه) » شیکنه

غرب: ایشکفه

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بشکنه) » بیشکه

 صرف فعل گیلکی درگئنتن/ فارسی آویزان کردن

¤ ماضی ساده

 مثبت : درگئنتم، درگئنتی، درگئنت، درگئنتیم، درگئنتین، درگئنتن

 منفی : دنرگئنتم، دنرگئنتی، دنرگئنت، دنرگئنتیم، دنرگئنتین، دنرگئنتن

مثال: پیرهنء درگئنتم (=پیراهن رؤ آویزان کردم)

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (آویزان کرده) » درگئنته /dərgente/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (آویزان کرده بۊدم، .)

 مثبت : درگئنته‌بؤم، درگئنته‌بی، درگئنته‌بؤ، درگئنته‌بیم، درگئنته‌بین، درگئنته‌بؤن

 منفی : دِنِرگئنته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (آویزان کرده باشم .)

 مثبت : درگئنته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : دنرگئنته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (آویزان می‌کردم، .)

 مثبت :درگئنته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : درگئنته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : دنرگئنته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

مثال: أخر مره بؤته بی، مۊ پیرهنانء درگئنته نأبؤم (=اگه بهم می‌گفتی، من پیراهن‌ها رؤ آویزان می‌کردم)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم آویزان می‌کردم، .)

 مثبت : درگئنته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : درگئنته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم آویزان می‌کنم، .)

 مثبت : درگئنته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : درگئنته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (آویزان می‌کنم، .)

 مثبت : درگئنم، درگئنی، درگئنه، درگئنیم، درگئنین، درگئنن /dərgenəm/

 منفی : دنرگئنم، دنرگئنی، دنرگئنه، دنرگئنیم، دنرگئنین، دنرگئنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : درگئن (=آویزان کن)
¤ فعل نهی : دنرگئن (=آویزان نکن)

 صرف فعل گیلکی نویشتن/ فارسی نوشتن

¤ ماضی ساده (نوشتم، نوشتی، نوشت، .)

 مثبت : بنویشتم، بنویشتی، بنویشت، بنویشتیم، بنویشتین، بنویشتن

 منفی : ننویشتم، ننویشتی، ننویشت، ننویشتیم، ننویشتین، ننویشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (نوشته) » بنویشته bənvishte

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (نوشته بۊدم، .)

 مثبت : بنویشته بؤم، بنویشته بی، بنویشته بؤ، بنویشته بیم، بنویشته بین، بنویشته بؤن

 منفی : ننویشته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (نوشته باشم .)

 مثبت : بنویشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : ننویشته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌نوشتم، .)

 مثبت : نویشتم، نویشتی، نویشت، نویشتیم، نویشتین، نویشتن

 منفی : ننویشتم، ننویشتی، ننویشت، ننویشتیم، ننویشتین، ننویشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌نوشتم، .)

 مثبت : نویشته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : نویشته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌نویسم، .)

 مثبت : نویشته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : نویشته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌نویسم،، .)

 مثبت : نویسنم، نویسنی، نویسنه، نویسنیم، نویسنین، نویسنن

 منفی : ننویسنم، ننویسنی، ننویسنه، ننویسنیم، ننویسنین، ننویسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بنویسم، .)

 مثبت : بنویسم، بنویسی، بنویسه، بنویسیم، بنویسین، بنویسن

 منفی : ننویسم، ننویسی، ننویسه، ننویسیم، ننویسین، ننویسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بنویس bə​​​​​nvis
¤ فعل نهی : ننویس nənvis

 صرف فعل گیلکی فرتن (فۊرتن)/ فارسی فرۊختن

گۊیش‌های شرقی: رۊتن

¤ ماضی ساده (فرۊختم، فرۊختی، فرۊخت، .)

 مثبت : بفرتم، بفرتی، بفرت، بفرتیم، بفرتین، بفرتن bəfərtən

 منفی : نفرتم، نفرتی، نفرت، نفرتیم، نفرتین، نفرتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (فرۊخته) » بفرته

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (فرۊخته بۊدم، .)

 مثبت : بفرته بؤم، بفرته بی، بفرته بؤ، بفرته بیم، بفرته بین، بفرته بؤن

 منفی : نفرته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (فرۊخته باشم .)

 مثبت : بفرته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نفرته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌فرۊختم، .)

 مثبت : فرتم، فرتی، فرت، فرتیم، فرتین، فرتن

 منفی : نفرتم، نفرتی، نفرت، نفرتیم، نفرتین، نفرتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌فرۊختم، .)

 مثبت : فرته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : فرته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌فرۊشم، .)

 مثبت : فرته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : فرته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌فرۊشم، .)

 مثبت : فرشنم، فرشنی، فرشنه، فرشنیم، فرشنین، فرشنن

 منفی : نفرشنم، نفرشنی، نفرشنه، نفرشنیم، نفرشنین، نفرشنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بفرۊشم، .)

 مثبت : بَفِرْشِم، بفرشی، بفرشه، بفرشیم، بفرشین، بفرشن

 منفی : نفرشم، نفرشی، نفرشه، نفرشیم، نفرشین، نفرشن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بفرش
¤ فعل نهی : نفرش

 صرف فعل گیلکی ایشتؤوسن/ فارسی شنیدن

¤ ماضی ساده (شنیدم، شنیدی، شنید، .)

 مثبت : بیشتؤوسم، بیشتؤوسی، بیشتؤوس، بیشتؤوسیم، بیشتؤوسین، بیشتؤوسن

 منفی : نیشتؤوسم، نیشتؤوسی، نیشتؤوس، نیشتؤوسیم، نیشتؤوسین، نیشتؤوسن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (شنیده‌ام، ) 

 مثبت : بیشتؤوسه‌ٰم، بیشتؤوسهٰ‌ی، بیشتؤوسه، بیشتؤوسهٰ‌یم، بیشتؤوسهٰ‌ین، بیشتؤوسهٰ‌ن

 منفی : نیشتؤوسهٰ‌م، نیشتؤوسهٰ‌ی، نیشتؤوسه، نیشتؤوسهٰ‌یم، نیشتؤوسهٰ‌ین، نیشتؤوسهٰ‌ن

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (شنیده بۊدم، .)

 مثبت : بیشتؤوسه بؤم، بیشتؤوسه بی، بیشتؤوسه بؤ، بیشتؤوسه بیم، بیشتؤوسه بین، بیشتؤوسه بؤن

 منفی : نیشتؤوسه بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (شنیده باشم .)

 مثبت : بیشتؤوسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نیشتؤوسه بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی نقلی بعید (قبلا شنیده‌ام، .)

 مثبت : بیشتؤوسه دأرم، بیشتؤوسه دأری، بیشتؤوسه دأره، بیشتؤوسه دأریم، بیشتؤوسه دأرین، بیشتؤوسه دأرن

 منفی : بیشتؤوسه ندأرم، بیشتؤوسه ندأری، بیشتؤوسه ندأره، بیشتؤوسه ندأریم، بیشتؤوسه ندأرین، بیشتؤوسه ندأرن

 ---------------------------------

¤ ماضی ابعد (قبلا شنیده‌ بۊدم، .)

 مثبت : بیشتؤوسه دأشتم، بیشتؤوسه دأشتی، بیشتؤوسه دأشت، بیشتؤوسه دأشتیم، بیشتؤوسه دأشتین، بیشتؤوسه دأشتن

 منفی : بیشتؤوسه ندأشتم، بیشتؤوسه ندأشتی، بیشتؤوسه ندأشت، بیشتؤوسه ندأشتیم، بیشتؤوسه ندأشتین، بیشتؤوسه ندأشتن

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌شنیدم، .)

 مثبت : ایشتؤوسم، ایشتؤوسی، ایشتؤوس، ایشتؤوسیم، ایشتؤوسین، ایشتؤوسن

 منفی : نیشتؤوسم، نیشتؤوسی، نیشتؤوس، نیشتؤوسیم، نیشتؤوسین، نیشتؤوسن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌شنیدم، .)

 مثبت : ایشتؤوسه دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : ایشتؤوسه دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌شنوم، .)

 مثبت : ایشتؤوسه درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : ایشتؤوسه دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌شنوم، .)

 مثبت : ایشتؤونم، ایشتوؤونی، ایشتؤونه، ایشتؤونیم، ایشتؤونین، ایشتؤونن

 منفی : نیشتؤونم، نیشتؤونی، نیشتؤونه، نیشتؤونیم، نیشتؤونین، نیشتؤونن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بشنوم، .)

 مثبت : بیشتؤوم، بیشتؤوی، بیشتؤوه، بیشتؤویم، بیشتؤوین، بیشتؤون

 منفی : نیشتؤوم، نیشتؤوی، نیشتؤوه، نیشتؤویم، نیشتؤوین، نیشتؤون

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بیشتؤو (=بشنؤ)
¤ فعل نهی : نیشتؤو (=نشنؤ)

 صرف فعل گیلکی دۊتن/ فارسی دۊختن

¤ ماضی ساده (دۊختم، دۊختی، دۊخت، .)

 مثبت : بؤدۊتم، بؤدۊتی، بؤدۊت، بؤدؤتیم، بؤدؤتین، بؤدؤتن

 منفی : نؤدۊتم، نؤدۊتی، نؤدؤت، نؤدؤتیم، نؤدۊتین، نؤدۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (دۊخته) » بؤدۊته bodute

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (دۊخته بۊدم، .)

 مثبت : بؤدۊته‌بؤم، بؤدۊته‌بی، بؤدۊته‌بؤ، بؤدۊته‌بیم، بؤدۊته‌بین، بؤدۊته‌بؤن

 منفی : نؤدۊته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی ( باشم .)

 مثبت : بؤدۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نؤدۊته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌دۊختم، .)

 مثبت : دۊتم، دۊتی، دۊت، دۊتیم، دۊتین، دۊتن

 منفی : نؤدۊتم، نؤدۊتی، نؤدؤت، نؤدؤتیم، نؤدۊتین، نؤدۊتن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌دۊختم، .)

 مثبت : دۊته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : دۊته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌دۊزم، .)

 مثبت : دۊته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : دۊته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌دۊزم، .)

 مثبت : دۊجنم، دۊجنی، دۊجنه، دۊجنیم، دۊجنآن، دۊجنن

 منفی : نؤدۊجنم، نؤدۊجنی، نؤدۊجنه، نؤدۊجنیم، نؤدۊجنین، نؤدۊجنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بدۊزم، .)

 مثبت : بؤدۊجم، بؤدۊجی، بؤدۊجه، بؤدۊجیم، بؤدۊجین، بؤدۊجن

 منفی : نؤدۊجم، نؤدۊجی، نؤدۊجه، نؤدۊجیم، نؤدۊجین، نؤدۊجنن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بؤدۊج (بدۊز)
¤ فعل نهی : نؤدۊج (ندۊز)

 صرف فعل گیلکی خؤتن/ فارسی خوابیدن

¤ ماضی ساده (خوابیدم، خوابیدی، خوابید، .)

 مثبت : بۊخؤتم، بۊخؤتی، بۊخؤت، بۊخؤتیم، بۊخؤتین، بۊخؤتن

 منفی : نۊخؤتم، نۊخؤتی، نۊخؤت، نۊخؤتیم، نۊخؤتین، نۊخؤتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خوابیده‌) » بۊخؤته /buxote/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (خوابیده بۊدم، .)

 مثبت : بۊخؤته‌بؤم، بۊخؤته‌بی، بۊخؤته‌بؤ، بۊخؤته‌بیم، بۊخؤته‌بین، بۊخؤتن

 منفی : نۊخؤته بؤم/ بی/ بؤ/ بیم/ بین/ بؤن

ؤ (o)

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (خوابیده باشم .)

 مثبت : بۊخؤته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

 منفی : نۊخؤته بۊم/  بی/  بۊ/  بیم/  بین/  بۊن

ۊ (u)

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤتم، خؤتی، خؤت، خؤتیم، خؤتین، خؤتن

 منفی : نۊخؤتم، نۊخؤتی، نۊخؤت، نۊخؤتیم، نۊخؤتین، نۊخؤتن

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤته نابؤم، نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 منفی1 : خؤته ننابؤم، ننابی، ننابؤ، ننابیم، ننابین،  ننابؤن 

 منفی2 : نۊخؤته نابؤم،  نابی، نابؤ، نابیم، نابین، نابؤن

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس (داشتم می‌خوابیدم، .)

 مثبت : خؤته دؤبؤم، دبی، دؤبؤ، دبیم، دبین، دؤبؤن

 منفی : خؤته دننه‌بؤم، دننه‌بی، دننه‌بؤ، دننه‌بیم، دننه‌بین، دننه‌بؤن

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (دارم می‌خوابم، .)

 مثبت : خؤته درم، دری، دره، دریم، درین، درن

 منفی : خؤته دننم، دننی، دننه، دننیم، دننین، دننن

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌خوابم، .)

 مثبت : خؤسنم، خؤسنی، خؤسنه، خؤسنیم، خؤسنین، خؤسنن

 منفی : نۊخؤسنم، نۊخؤسنی، نۊخؤسنه، نۊخؤسنیم، نۊخؤسنین، نۊخؤسنن

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بخوابم،  .)

 مثبت : بۊخؤسم، بۊخؤسی، بۊخؤسه، بۊخؤسیم، بۊخؤسین، بۊخؤسن

 منفی : نۊخؤسم، نۊخؤسی، نۊخؤسه، نۊخؤسیم، نۊخؤسین، نۊخؤسن

 ---------------------------------

¤ فعل امر  : بۊخؤس (بخواب)
¤ فعل نهی : نۊخؤس (نخواب)

 صرف فعل گیلکی پیتن/ فارسی پیچیدن

¤ ماضی ساده (پیچیدم، پیچیدی، پیچید، .)

 مثبت : بپیتم، بپیتی، بپیت، بپیتیم، بپیتین، بپیتن

 منفی : نپیتم، نپیتی، نپیت، نپیتیم، نپیتین، نپیتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (پیچیده) » بپیته /bəpite/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (پیچیده بۊد) » بپیته بؤ /bəpite bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (پیچیده باشه) » بپیته بۊ /bəpite bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌پیچید) » پیت /pit/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌پیچید) » پیته نأبؤ /pite nabo/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌پیچه) » پیچنه /pichənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بپیچه) » بپیچه /bəpichə/

 ---------------------------------

¤ فعل امر: بپیچ (بپیچ)

 صرف فعل گیلکی خۊشتن/ فارسی خشکیدن

¤ ماضی ساده (خشکید) » بؤخۊشت /bokhusht/

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (خشکیده) » بؤخۊشته /bokhushte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (خشکیده بۊد) » بؤخۊشته بؤ /bokhushte bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (خشکیده باشه) » بؤخۊشته بۊ /bokhushte bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌خشکید) » خۊشت /khusht/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌خشکید) » خۊشته نأبؤ /khushte nabo/

مثال: أخر دیرۊ آو ندأبی، گۊل خۊشته نأبؤ (=اگر دیرۊز آب نمی‌دادی، گل می‌خشکید)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌خشکید) » خۊشته دؤبؤ /khushte dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌خشکه) » خۊشته دره /khushte dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌خشکه) » خۊشنه /khushənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بخشکه) » بؤخۊشه /boxushə/

 صرف فعل گیلکی کۊشتن/ فارسی کشتن

¤ ماضی ساده (کشتم، کشتی، کشت .)

 مثبت : بؤکۊشتم، بؤکۊشتی، بؤکۊشت، بؤکۊشتیم، بؤکۊشتین، بؤکۊشتن

 منفی : نؤکۊشتم، نؤکۊشتی، نؤکۊشت، نؤکۊشتیم، نؤکۊشتین، نؤکۊشتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (کشته) » بؤکۊشته /bokushte/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (کشته بۊد) » بؤکۊشته بؤ /bokushte bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (کشته باشه) » بؤکۊشته بۊ /bokushte bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌کشت) » کۊشت /kusht/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌کشت) » کۊشته نأبؤ /kushte nabo/

مثال: أخر اۊ وچه تره بگیته بی، تره کۊشته نأبؤ (=اگر تؤ رؤ گرفته بۊد، می‌کشتت)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌کشت) » کۊشته دؤبؤ /kushte dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌کُشه) » کۊشته دره /kushte dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌کُشه) » کۊشنه /kushənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بکُشه) » بؤکۊشه /bokushə/

 ---------------------------------

¤ فعل امر: بؤکۊش (بکُش)

 صرف فعل گیلکی سۊتن/ فارسی سۊختن

¤ ماضی ساده (سۊختم، سۊختی، سۊخت .)

 مثبت : بؤسۊتم، بؤسۊتی، بؤسۊت، بؤسۊتیم، بؤسۊتین، بؤسۊتن

 منفی : نؤسۊتم، نؤسۊتی، نؤسۊت، نؤسۊتیم، نؤسۊتین، نؤسۊتن

 ---------------------------------

 ¤ ماضی نقلی (سۊخته) » بؤسۊته /bosute/

 ---------------------------------

¤ ماضی بعید (سۊخته بۊد) » بؤسۊته بؤ /bosute bo/

 ---------------------------------

¤ ماضی التزامی (سۊخته باشه) » بؤسۊته بۊ /bosute bu/

 ---------------------------------

¤ ماضی استمراری (می‌سۊخت) » سۊت /sut/

 ---------------------------------

¤ ماضی تمنایی (می‌سۊخت) » سۊته نأبؤ /sute nabo/

مثال: أخر بخاری رۊشن بی، تی پیرهن سۊته نأبؤ (=اگر بخاری رؤشن بۊد، پیراهنت می‌سۊخت)

 ---------------------------------

¤ ماضی ملموس ( داشت می‌سۊخت) » سۊته دؤبؤ /sute dobo/

 ---------------------------------

¤ مضارع ملموس (داره می‌سۊزه) » سۊته دره /sute dərə/

  ---------------------------------

¤ مضارع اخباری (می‌سۊزه) » سۊجنه /sujənə/

 ---------------------------------

¤ مضارع التزامی (بسۊزه) » بؤسۊجه /bosujə/

 ---------------------------------

¤ فعل متعدی: سۊجأنئن (فارسی: سۊزاندن)

امر: بؤسۊجأن (ف: بسوزون)

در زبان گیلکی در تمامی گویش‌ها از فعل دؤبؤن به عنوان فعل کمکی برای ساخت ماضی و مضارع مستمر استفاده می‌شود.

مصدر/مضارع فعل «دؤبؤن» در گویش‌های مختلف زبان گیلکی به‌ترتیب از غرب به شرق بدین شکل است:

دۊبؤن/ دره
دبان/ دره
دوین/ دره
دیین/ دره
دبین/ دره

طریقهٔ ساخت فعل مستمر:
در گویش‌های غربی: مصدر + صرف فعل دؤبؤن
مثال از ماضی مستمر: أمؤن دۊبۊم (فارسی: داشتم می‌آمدم)
مثال از مضارع مستمر: أمؤن درم (فارسی: دارم می‌آم)

در گویش‌های مرکزی: مصدر مرخم + صرف فعل دؤبؤن
مثال از ماضی مستمر: شؤ دؤبؤم (فارسی: داشتم می‌رفتم)
مثال از مضارع مستمر: شؤ درم (فارسی: دارم می‌رم)

در گویش‌های شرقی: صرف فعل دؤبؤن + صرف فعل اصلی
مثال از ماضی مستمر: دییه یمۊئه (فارسی: داشت می‌آمد)

انواع فعل در زبان گیلکی (گویش سیاهکلرودی) و طریقهٔ ساخت آن:

۱. ماضی ساده: بنویشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + شناسه ماضی*

۲. ماضی نقلی: بنویشتهٰ‌م
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + تکیه + شناسه

۳. ماضی التزامی: بنویشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه* + صرف مضارع فعل بؤؤن (=شدن)

۴. ماضی بعید: بنویشته بؤم
طریقهٔ ساخت:  ب + بن‌ ماضی + صرف ماضی فعل بؤؤن (=بودن)

۵. ماضی نقلی بعید: بنویشته دأرم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل دأشتن

۶. ماضی ابعد: بنویشته دأشتم
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل دأشتن

۷. ماضی ابعد التزامی: بنویشته دأشته بۊم
طریقهٔ ساخت: ب + بن‌ ماضی + ه + دأشته + صرف مضارع فعل بؤؤن (=شدن)

۸. ماضی استمراری: نویشتم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + شناسه ماضی

۹. ماضی غیر محقق: نویشته نأبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل نأبؤن

۱۰. ماضی مستمر: نویشته دؤبؤم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف ماضی فعل دؤبؤن

۱۱. مضارع مستمر: نویشته درم
طریقهٔ ساخت: بن ماضی + ه + صرف مضارع فعل دؤبؤن

۱۲. مضارع اخباری: نویسنم
طریقهٔ ساخت: بن مضارع + ن + شناسه مضارع*

۱۳: مضارع التزامی: بنویسم
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع + شناسه مضارع

۱۴: آینده: خأنم نویشتن
طریقهٔ ساخت: صرف مضارع فعل خأسن + مصدر

- فعل امر: بنویس
طریقهٔ ساخت: ب + بن مضارع

- فعل مجهول: بنویشته بؤبؤ
طریقهٔ ساخت: ب + بن ماضی + ه + بؤبؤ

* نکات:
* ه: در شؤؤن، زأن، چئن (و از این قبیل افعال) مورد استفاده نیست.
* شناسه ماضی: م، ی، ×، یم، ین، ن
* شناسه مضارع: م، ی، ه، یم، ین، ن

اصطلاحات کاربردی در زبان گیلکی

بخش یکم (شماره ۱ تا ۵۰)

بخش دوم (شماره ۵۱ تا ۷۰)

بخش سوم (شماره ۷۱ تا ۸۰)

اصطلاح ۸۱ام
✔️ «دیلء شیرین انار وأسئن»
◼ مفهوم: ناجه دأشتن؛ خوش خیالی گودن
جومله دل:
هچی تی دیلء شیرین انار وأنسین! او لاکو تره نیا انی نؤه.
(=هچی خؤرء اومیدوار نؤ، .)

اصطلاح ۸۲ام:
✔️ «توک دأشتن»
◼ مفهوم: سؤخؤن گوتنِ مئن خجالت نکشئن
جومله دل:
کیجه توکی دأره!
(ف: دختره عجب زبونی داره‌!)

اصطلاح ۸۳ام:
✔️ «توک توک گودن»
◼ مفهوم: عصبی‌واری گوت‌واگو گودن؛ مشاجره گودن
جومله دل:
می همرأ توک توک نؤ، تره یه‌دار زنم بککی ونرسی!
(ف: با من یکی بدؤ نکن، یکی می‌زنمت بیفتی پا نشی!)

اصطلاح ۸۴ام:
✔️ «غوزء وگیتن»
◼ مفهوم: ناتمام بومؤنسه کارء دوروس ئاگودن
جومله دل:
ایمرو باغِ او چندته چانؤگوده دارء راس ئاگودیم ؤ دوخؤل بزأیم، «غوزء وگیتم».

اصطلاح ۸۵ام:
✔️ «غوز وکتن»
◼ مفهوم: کاری که دپیته ؤ حل بؤؤنِ شی نیه
جومله دل:
ای کومباینِ خرابی أمره «غوز وکته».
(وکتن، بؤستن، بؤؤن، بیین)

اصطلاح ۸۶ام
✔️ «یکی همرأ هوردن»
◼ مفهوم: به یکی آمدن
جومله دل:
ریش تی همرأ هوره.

اصطلاح ۸۷ام:
✔️ «جؤنء گل بۊردن»
✔️ «جؤن گلِ بۊن بۊردن»
◼ مفهوم: مۊردن
پاینده لنگرۊدی گۊنه:
آخ جغله‌ٰن وختی ای را بنیشتم
شیمئه ویسین بل‌أیتم ؤ ببیشتم
شیمئه ویسین بمۊردم
جؤن گلِ بۊن ببۊردم

اصطلاح ۸۸ام:
✔️ «(یه نفرِ) گبء دؤبؤن»
◼ مفهۊم: ارزش قائل بؤؤن ؤ گبء گۊش گۊدن
جۊمله دل:
آبرأر تۊ بؤشۊ پئرِ همرأ گب بزن، پئر تی گبء دره. (=آقا داداش تؤ برؤ با پدر صحبت کن، پدر واسه حرفت ارزش قائله/ حرف تؤ رؤ گۊش می‌کنه.)

اصطلاح ۸۹ام:
✔️ «(یکیء) کۊل همأن»
◼ مفهۊم: تقصیر ندأشتن ؤ گردن دکتن
جۊمله مئن:
اۊن ماشینء خراب‌آگۊد، مره کۊل بۊمأ! (=اۊن ماشینؤ خراب کرد، افتاد گردن من!)

اصطلاح ۹۰ام:
✔️ «گِل فۊکۊن گۊدن»
◼ مفهۊم: خاک اضاف گۊدن؛ خاکء تقویت گۊدن (کنایی: ته‌بندی گۊدن؛ وشناییء گیتن)
جۊمله مئن: 
ایمرۊ دسباغِ مئن خیارء گل فۊکۊن بؤگۊدیم. (=امروز در باغ سبزی به خیار خاک اضاف کردیم.)